Sunday, September 24, 2017

NUNNA TUIKHUR : SEPTEMBER 2017 : EDITORIAL

Bar thla kan chuankai meuh chuan khaw lum uap lutuk chuan kian zai relin; sik khaw thiang chuan boruak vawt nuam tak mai kan tan a rawn chhawpchhuak ṭan mek a, rilruin Bethlehem lam a hawi ṭan leh ta. Chutih rualin ‘Beihrual thla’ kan chhuankai meuh chuan kan Fellowship din tirh aṭanga kan lo hman ve ziah ṭhin ‘Beihrual’ chu hmang leh turin kan inbuat- saih leh ta mup mup mai a. Beihrual thupui ‘Kristian Chhungkua’ tih chu kan hruaitu ten an rawn chhawp chhuak ta. Beihrual thupui, mi ziah sa r i n g mai lovin keimahni Fellowship aṭanga ziak mi thlang chhuakin, nikum aṭanga mahni kutchhuak ngei mai kan han zir thei ta mai hi a va’n ropui tak em! Kan Fellowship hian Lalpa malsawmna leh awmpuina kan dawng nasa hle a ni tih a hriat theih a ni.

Kan beihrual thupui tur ‘Kristian Chhungkua’ tih hmang hian han tuihnih lawk ila; Kristian ramah pawh chhungkua din chu kan awlsam rualin ‘Kristian Chhungkua’ din erawh ram ṭha leh zual zawk beiseitute ang maiin kan harsat leh lawi si! Engvanga Kristian chhungkua din hi a lo har tak em em mai ni? Nupui pasal zawn kawngah kan fimkhur tawk loh vang nge? Family planning kan neih ṭhat tawk loh vang? Nu leh pa, fanau ten kan mawhphurhna ka hriat tawk loh vang nge? He khawvel changkannain a ken hmanraw chi hrang hrangte hi kan hmang thiam lo zawk em ni? Engvang nge heti taka Kristian chhungkaw din kan harsat tak em em mai le?

I lo ngaihtuah ve ngai em le? Khing zawhnate khi mahni ṭheuhin a chhanna kan neih ṭheuh ka ring a, chuvangin ‘Beihrual’ kan neih hunah rawn tel ve ngei turin leh i chhanna min rawn share turin tun aṭang khan hunawl lo insiam rawh le. Nikum lamah khan Thlarau leh taksa lamah kan lo hlawkpui tawh hle a, chhungkua din tawh ten Kristian chhungkua ngei mai kan din theih nan leh chhungkua din leh turte pawhin Kristian chhungkua kan din ngei theih nan kuminah pawh i mamawh tak chhanna chu dawng/ hmu/hre turin kan beihrual-ah lo tel ngei turin leh lo inbuatsaih lawk turin member tinte kan inhriattir nghal a ni.

“Hnehna chu LALPA ta a ni”, ti chung si hian engatinge kan hneh ve thei loh le? Inkhawm hunah inkhawm lo tur tawktein thlemna, chhuanlam tur a lo thleng ṭhin angin beihrual kan neih hunah pawh chhuanlam eng emaw neuh neuh neih vangin tel thei lo kan awm leh mai thei; engvangin nge chu chhuanlam chu kan kalsan/hneh theih ṭhin loh?

“Hnehna chu LALPA ta a ni” tih hi thu dik awm sa a ni a, pawr tak taka au leh ring tak taka au hian chakna thar min pe teh chiam lova, mahni inau pawh nan erawh ṭha tak a ni. Mahse hei erawh kan hriat ka duh, ‘hnehna chu ISUA KRISTA zarah i ta/kan ta a ni’ tih hi. Ringtute hian engtiklai pawha hnehna hi Isua Krista zara kan ta a ni tih kan hriat loh chuan hnehna nun kan nei ngai lo a ni. LALPA hnehna thu kan sawi hian Pathian a lawm ber lova, amah avanga kan hneh ve hi a duh a ni tih kan hriat a ṭha hle. Hnehna chu LALPA ta mai ni lovin; Isua Krista zarah kan ta a lo ni ve thei reng mai. Lalpa chu fakin awm rawh se.

Sunday, August 27, 2017

CHUNNU

He khawvelah mihring kan lo pianchhuah hian kan ṭawng thiam hmasak ber chu ‘Ma’ tih leh ‘Nu’ tih hi a ni a. Kan nu ten an pum chhungah thla 9 zet min pai a, nute ṭângah kan seilian a, nute hmangaihna hnuaiah kan seilian a, kan nu ten min hmangaihna aia nasa hi he khawvelah hian a awm lo. Kan tana an inpekna zawng zawng ang hian tumah kan tan an inpe lo va, kan nute chuan kan tan engkim an hlan ngam a, he khawvela nu ropui leh ṭha ber chu kan nute ṭheuh hi an ni. Ka tan pawh hian ka nu tluka hlu hi an awm lo a ni.

Ka tan chuan ka nu tluka min hmangaih leh min hrethiamtu hi an awm lo. Nitin a tho hmasa bera eirawng a bawl a, a insu a, inchhung a tifai a, hna a thawk nasa em em a, ka zirna kawngah pawh nise ka thiam theih loh, ka zir theih loh hlauin ka tan a inpein a thawk rim em em a, engtianga nasa paw’n thawk mah se ka bulah chuan a hah thu a sawi ngai lo. Ka chauh a hlauh zawk avangin amah zawkin engkim min tihpui a, ka school kal laiin nitin a thawka eitur tui tak tak min siamin a hah thei hle. Nilengin in a lo tifaiin tih tur awm zawng zawngte a lo ti a, ka school bang ka haw chuan ei tur tui tak tak min lo siam a, lehkha min zirpuiin min infiampui a, ka tan kha’ng hun zawng zawnga ka nu thawhrimna kha engtikah mah ka rul seng lo ang. Ka nu ka tan i va hlu ṭhin em!

Lo ṭhanglianin kan rilrute a lo puitling ve zel a, hmeiche tan chuan a nu tluka hlu hi a awm thei lo ang. Kan school kal laia inhauhna te, insualna te emaw rilru nawm lohna ka neihin ka nu chu engkim ka sawipui ṭhin a, thiam lohna ka neihin min hrilh a, insiam ṭhat ngaihna a nih pawhin ka nu chuan kawng ṭha min hrilh zel a, kan lo tleirawla rilru hahna neuh neuh ka neihte hian ka nu hian engkimah min pui a, eng chungchang pawh nise ka tan ka nu hi a inhawn em avangin sawi hreh leh zawh hreh ka nei lo. Thiam lohna ka neiha min hauh paw’n ani chuan zaidam deuhin min hrilh a, lo awih lo emaw lo chhang ṭha duh lo emaw pawh ni ila a hnuah keimahni tan zel a ni tih ka hre ve tial tial a. A bikin nute hian mahni fanute hi engkim an sawipui ve theih an nih avangin ka nu nen phei chuan kan inrawn a, ka ngaihzawng chungchang te, ka nun chungchang te, ka rilru hahna zawng zawng te nen ka nu chuan min pui a, min hau a, min zilh a, min hrem ṭhin. Mahse hetia ka’n hriatchian chuan min hmangaih vang leh keimah ka intihhrehawm a hlauh vang a lo ni tih ka hrechhuak a ni.

Ka nu hi kawng tam takah tluk lo mah ila, ka nu ang hmeichhia hi nih ngei ka tum reng ang. A chauha puih ka tum pawhin “a ngai lo ve i room han tifai la, i tih tur dang ti hmasa rawh” tiin a sawi ziah a. A chang chuan a thusawi ngaite hi a sawi zing thei em em a, ka ning thei hle keimah paw’n, mahse ka’n hriatchian chuan a fanu hi fel se min duh a ni tih ka hrechhuak ta a ni.

Ka nu tihlawm hi ka thiam lo em em a, a thu awih hi thei lo viau mah ila, a duhzawng ka tih hian a lawm a, a theih ang anga tihlawm ka duh bawk. Ka nu hi tihṭah ka duh lo a, ka tum bawk hek lo; keimah avang hian a lo ṭap a nih paw’n a lehpekah chuan ka nu mittui titla lo turin ka insiamṭhat a ngai ngawih ngawih a ni tih ka hria. Ka nu hi a huaisenin a tawrhchhelnate hi amah ang min nihtir châktu a ni.

Ka thil tih reng rengah hian ka che pawlawh em em a, hauh ngai reng hian ka awm a, rilru ka nei loin ka puitling lo em em a, ka nu min hauhna ṭawngkam hi ka ning thei em em a, a chang chuan keimah avanga hrehawm a tawrh zawng zawng ka ngaihtuah hian ka nu fanu ni turin ka tling lo angin ka ngai ṭhin. Mahse tun hnuah hian ka thil hriatchian chu ka nuin kha’ng hun zawng zawng khan min zilhin min hau ta lo se tunah hian eng angin nge miin min ngaih ang, engtin nge ka seilen ang? Ka nu min hauhna ṭawngkamte hi nakinah chuan ka la ngai dawn mange. A hun lai khan ka lo ning thei hle a, mahse tunah chuan ka nu thusawi zawng zawngte kha a lo dik vek a, ka tana ṭha tur vek a ni tih ka hre tawh. A hmaa ka lo chhan vak vak ṭhinte khan engtiangin nge a rilru a nat ang tih ka ngaihtuah ngai lo. Mahse tunah chuan ka nu hlimna hi ka ngaih pawimawh a ngai a, ka nuin kha’ng hun zawng zawnga ka tana a lo thawhrimna te, a lo inpekna te leh keimah avanga hmingchhiat a lo tawhna te zawng zawng kha ka hriatin ka zak a, ka insit ṭhin. Tun hnu aṭang chuan ka theihtawp chhuahin inchhung tan, abikin ka nu tan ka inpe zual ang tih hi ka nuna ka thil tih tur pawimawh berte zinga mi a ni tih ka hria.

Ka hnathawhna emaw ka zirnaah emaw pawh ka nu chuan min ṭawiawm em em a, min tuipuia ka tan chubaka hlu leh nuam a awmin ka ring lo. Ka damchhunga ka hriatreng tur chu ka nu min hmangaihna lo nasatzia leh ka tana a lo intih hrehawmna zawng zawng hi ka theihnghilh lo ang a, tun aṭanga ka damchung zawngin ka nu tan theihtawp chhuahin ka nuin ka hrehawm hlaua a lo thawh angin a damchhungin ka theihtawp chhuahin ka enkawl ang a, ka nu ang hmeichhia nih hi ka tum bawk ang.

He khawvela kan awm chhung hian kan nute min hmangaihna hi hriat tum ila, kan tana hrehawm an lo paltlang nasatziate hriain, kan theihtawp chhuaha anmahni hmangaih let ve hi kan tih tur a ni. An thu min hrilhte awih tum zelin, kan tana ṭha tur an hriat avang leh mi ṭha tak ni turin min zilhnate hi ngaithla liam mai loa kan zawm hi a pawimawh em em a; kan nute min hmangaihna hi a chakin a thuk em em a ni tih hre bawk ila. He khawvelah hian ka nu aia hmangaih ka nei lo a, kan tan engkima min hmangaihtu awmchhun a ni bawk a ni tih hi kan hre reng dawn nia.

(He thuziak hi kumin Mother’s Day puala Nute hlutna lawm hawi thu inziahsiak, ‘Chunnu’ tih thupui hmanga kan buatsaiha lawmman pahnihna dawngtu kha a ni e. Ed.)



-K. Lalremruati 

Sunday, July 30, 2017

CHUNNU

Chunnu tih ṭawngkam tak hi khawi hmun leh engtik aṭanga hman ṭan nge tih hre lo mah ila, a awmzia leh hmanna erawh chu Mizo ṭawng thiam tawh chuan kan hre vekin a rinawm. Nu sawina satliah ni lovin zah leh hlut taka hla thua kan phuahna a tam ber nghe nghe a ni.

Kristian ni kher lo leh sakhua pawh nei chuang lo nu pawh hi Pathian anpuia siam tho an nih avangin hmangaihna neia fate tana nu ṭha tak, pasalte tana nupui ṭha tak an ni ve thei tih hre tel ila, Kristian nu ṭha lam kawk zawngin rilru pe ang aw.

Naupan laia, “Ka nu, ka nu duh tak chu” tih kan zir lai khan ka nu hlutzia ka hre ngai lova, chawimawi tumna leh a thu awih phah nan ka hmang hek lo. Keimah ang kan awm nual ka ring. Ka nausen deuh laiin fu huan kan nei a ni awm a, chuta kan chhung feh lai chuan khuaiin min chhung seh a ni awm e. Kei chu ka nuin a pawnfenin min khuh/tuam tlat a, ama’n a tuar char char tih min hrilh ṭhin. Pahnih khat chuan min seh hman a ni awm a, ka lu a ṭuak hma an rin thu an sawi tel ṭhin, ka nu erawh chuan thidang khawp hialin a lo tuar a ni awm e.

Ka pa hi ka hriat chinah kohhran hruaitu a ni ṭhin nain kei erawh chuan ka pianthar hma zawng chak taka Biak In pan ka nei ngai lo thung a, ka naupan laia ka balh ṭhinzia, inbual ka hrehzia leh kum 12 ka nih thleng pawha ka ṭap leh titau ṭap chunga ka nu min bual ṭhinte kha ka hre thar leh ṭhin. Ui leh thlahrang lam hi ka hlauvin ka ṭih em em a, thlahrang an sawia ka nu ka belh ṭawk ṭawk laite ka la hria. Kum 16 ka nih kuma ka pianthar hnuah, kum 17 ka niha ka nu vanga chu’ng ka hlauhte hlau ta lova ka awm chhan kha ka ‘Chunnu’ vang liau liau a ni.

Kan khuaa kan Biak In thlang ep chiah hi school mual niin Primary School a awm a, tah chuan zanah ka han ṭawngṭai ṭhin; khua aṭangin a fâl a, a reh ṭhat vangin. Zan khat ka ṭawngṭai chu school verandah-a thingzaiah ṭhuin ka tui khawp mai a, tui vanglai takin verandah chung rangva chu bawngtuthlawh hnuh rik ang hian a rawn ri tuarh mai a le! Aw ka chhuah thei tawh lo reng reng nia!! Rei fe chutia ka awm hnu chuan rilruin, “nangin min puih leh ka hneh ang hmelma..” mak tak maiin ka aw a rawn chhuak leh ta. Lawm avanga mittui tla chungin ka ṭawngṭai chhunzawm leh a. A hnu rei vak loah a hma aia ring leh rei zawkin ka chung chu a rawn ri leh ta tuarh tuarh mai a, a hma ang bawkin ka aw kha zuk chhuak leh thei miah lova le!

“Nangin min puih leh hmelmate…” tih hla thu bawk ka chham rilruk leh hnu chuan mak tak bawkin ka aw chu a rawn chhuak leh ta a; mahse, ṭawngṭai chhunzawm ngam lovin ka haw ta a ni. School mual leh Biak In inkarah in sa tharte chu an lo men avangin ka lut kawi zawk a, Pu Thanchhunga (an pa ber, tunah pawh a la dam) chuan ka ṭawngṭai leh thil ri nasa takte chu lo hriain ka aw a tawp tak daih ṭhinte avang khan min lo ngaihtuah hle a lo ni a, ṭhenawm hnai ber va pun a tum vel lai takin ka thleng thla a ni awm e.

Ka haw nal nal a, zaikhawm tlakah pawh ka inngai tawh lo, Krismas hlim vanglai a ni nain. Ka nu a lo la meng a, thil awmzia ka’n hrilh chuan, “chuvang a nih dawn chu ka zai tui theih reng reng loh, ka rilruah nangmah tihchak hi ngaiin ka hria a, ka lo haw a, i lo awm si lo”, tiin Pathianin ramhuai a ngamzia leh a hneh tawh dan te, Ama zarah kei pawhin ka hneh thei a ni tihte chu min hrilh ṭeuh a. Min ṭawngṭaisak hmaa, “Isua i neih chhung chuan ramhuai leh thlahrang chu a hlauhawm loh” min tih kha erawh chu kum 20 chuang fe ral hnu pawh hian ka theihnghilh thei ta lo a nih hi!

Theihnghilh lo chauh ni lovin a tukah kan meihawl en turin ramhnuai hla tawkah keimah chuahva min tirh pawhin ṭawngṭaina nen min thlah thlap a, hlauhna ka nei ta miah lo a nih chu le! Chumi hnua kan Biak In hrâng an sawi, a bul hnaia mi ten an insawn chhuah hialnaah chuan ka ṭawngṭai tlaivar ta ṭhin a, ka ṭawngṭai zan chuan thawm hlauhawm an hre ngai lo. A hnuah school muala ka awm lai bawkin an thawm sawi, mistiri in sa leh perek kheng/kilh, randa-a thing nawt ri etc. an tihte chu ka hre ve ta hlauh mai a! Thawm dim thei ang bera panin ka va fiah a, Biak In bang pawp kar aṭanga lut uipuiin kan khuang chu a lo pet ṭhin niin! Chuta ṭang chuan ngaihngam takin kan inkhawm ngam leh ta a ni. West Serzawla ka thawh laiin Sairang hospital-a thi nu pakhat chu a thih zanah a khumah thisen an hmu ṭeuh mai a, khaw hrana thi si chu mak tiin in riak pawh an awm ngam lova, ka fiah a, engmah a lo ni lo. 1992 kumthar ni taka Aizawla ruang an chhar, a hnua an ruang chharna Chanmari luia li pakhat chu zan tin a ẽng ṭhin an tih pawh chu Ramthar veng electric eng reflect mai a ni tih ka fiah bawk. Heng ka’n sawi duh- na chhan chu, ka Chunnu lungmawltẽ mai khan Pathian avanga hlauhna min umbosak hi a hlu em atin a ni. Hman kum lawk, Greater Noida-a kan Mizo hme- icheho thlahrang hmu leh hlauho pawh bepawpin ka va hnem a, kal hial erawh ngai ta lovin ṭawngṭaina nen engmah lovah an chhuah ta tih hriat kha a hlimawm zui hle.

Nute min zirtir leh kaihhruaina zawng zawng hi hre reng vek kher lo mah ila a hlutiza kan hre telh telh ṭhin. Kum upat hnu ni kher lo, a hre thiam hma apiangin Nute hi an/kan hlut thiam mai a lo ni e. Tun hnaiah mahni nute kutthlak leh that hial an awm thu kan hre zauh zauh, nu zir loh nge ni anga fa zir loh ni ang aw tih vang vang a awl hle.

Tunah chuan Bible aṭangin nu ṭha leh ṭha lote tlem han thai lang ila:- Sari kha pasalte zah thiam tak niin ‘ka Lalpa’ ti hiala kotu ni mah se an nupa kara Pathian remruat nghak chhuak zo lova a pasal a nawr nat luatah a rilru hahna tur Ismaela a lo pian phah ta a nih kha.

Rebeki pawh khan a pasal tilawm thiam hle mah se an nupa kar tikhitu a ni tlat mai. Fa duat bik nupaa neih hi ṭhatlohna lai a awm tlat a ni tih kan hmu thei. A dam chhungin a fa duat Jakoba kha a hmu ta lo a ni. A chanchin ziah ni hauh lo mah se Puithiam Samuela nupui khan a pasal buai tak, thubuai rem leh puithiam hna, a hnam pum tana a thawhbuai em em lai khan a fate kha lo zirtirin Pathian thuah lo kaihruai nghet sela chuan Israel hnam kha a fate vangin an hel a rinawm loh, nuin a mawhphurhna a hlen ve lo aniang tih a rin theih a ni.

Abigaili pasal Nabala chu mi phunglung leh Beliala fa niin a ṭawngkam avang khan Davida hote chuan an chhungkuaa rawn thah chimih an tum a nih kha. Hmeichhe fing leh bengvar inngaitlawm thiam tak Abigaili avangin an him ta vek tih kan hria. A pasal zuruih laiin thutak a sawipui duh lova, a finzia a lang chiang hle a ni.

Thuthlung Tharah Pathianin a fapa paitu atana a thlan chu nula thianghlim a ni; kan nulate khan in thianghlimna hlut teh u. Mari chuan Isua a hring mai ni lovin a naupan lai aṭangin Temple-ah a tlangneltir hle a, Pathian thu pawh a hre hle a nih kha. Chu nula thianghlim fa Isua chu KHAWVEL CHHANDAMTU a lo ni ta

Timothea faktu Paula’n a fakna chhan, a rinna chu a pi Loisii aṭanga awm daih tawh a nih thu a sawi. Chu Loisii chuan a fanuah rinna a tuh a, chu chuan a tupa chu fak tlakin rah a rawn chhuah ta a nih hmel ta ber a ni. Entawntlak a ni. Fa enkawl ṭhat hian keimahni/nu leh pa mai an tilawm lova, thlahte zel mi fakawmah an lo chhuah a lo ni!

Tunlai kahwvelah kan fate hian engtinnge kan tel lova ram hran an dai ang a, mahniin khawi nge an thlen ang tih leh an tlat hran hun tur hriat a har tawh em avangin, nu leh pa angchhunga an awm lai ngeia Pathian thu tuh ngheh leh thlarau nuna chher ngheh hi a pawimawh tak zet a; rilru leh ngaihtuahna sen nasat a ngai tawh hle a ni. Pawngpaw vin, tirh tawp, hauh tawp, tihsak tawp, midang laka chhan leh ringawt ṭhin hian fate a tichhe duh hle a, nu leh pa mualphona an thlen duh hle.

Ṭawngṭaisak chunga zirtir, kaihhruai, entir te erawh chuan a ṭha lamah a puitlintir ngei ngei ṭhin. Nute taimakna hi faten an chhawm chuan fa ngaihtuahawm an tlem ngei ang tih a hriat theih a ni. Chutianga fate buaipuitu ‘Nu’ chu hre nghalin hlutthiam nghal lo mah se hriatchhuah hun leh entawn hun an nei ṭhin a, daisual zauh nei ṭhin mah se an chhe hlen ngai lo a ni.


(He thu hi kumin 2017 Nute Ni denchhena ‘Chunnu’ tih thupui hmanga MCFin thu inziahsiak a buatsaiha lawmman dawngtu kha a ni. Tlemin kan tichhuak har deuh a thupha kan chawi e.. Ed.)



-JL Liana 

NUNNA TUIKHUR : JULY 2017 : EDITORIAL

Nunna Tuikhur news hi puitling zawka kan Fellowship a din kum 2008- a hruaitu hmasa ber ten an lo din ve kha a ni a. Kan Fellowship nen an inrual reng a nih ber chu. Hei Pathian khawngaihna zarah nakumte hi chuan kan Fellowship paw’n kum 10 hmel a hmu ve dawn a, ‘Tin Jubilee’ lamte pawh kan sawi ri ta vuai vuai mai!

Ka’n sawi duh zawk chu, kan din tirh aṭanga vawiin thlengin hmasawn zawngin kan news hi kan la kalpui thei zel a. Kum 2011-a kan editor hmasate kut aṭanga he news enkawl hna kan ko-a a tlak aṭang khan Pathian khawngaihna zarah chatlak lovin, ni e, thla tin khaihlakna awm miah lovin kum 2016 thleng, kum 6 chhung lai kan lo enkawl ve ta!

Kan enkawl ve tirh lam kha chuan tuna news dangte ang hian paper phek hmai li ang chi hian kan chhuah ve ṭhin a. Hetiang kohhran news dangte ang mai mai pawh hi buaipui ve fe a ngaihzia hre tan chuan a bu-a han chhuah meuhte phei chu a hautak duhzia a hriat theih mai awm e.

Chuti chunga kum 6 chhung ngawt mai editor ‘Ka’ nih chhung zawnga bahlah miah lova chhuah zat zat thei, record ropui tak neitu nih chu ‘Ka’ inchhuangin ropui ‘Ka’ ti a, ‘Ka’ lo chapopui ve hle ṭhin. Pathian khawngaihna avang chauh a ni tih hre tel tho chungin. Mi ten chutiang chen chen khaihlakna awm miah lova chhuah thei nih a ropuizia an sawi chang te, ṭawngṭai thupuia lawmthu sawina an thawh changte hian an sawi zawi mah mah te pawh ‘Ka’ lo ti hial ṭhin!

Thawkrim leh taimate chuan dawngdah leh ti hni hne an hmu thei lova, thawk hah nge nge chu an thin a lo chhe ṭhin. Keini pawh, “tun ṭum chu kan chhuah puitlin thei lo mai ang a”, tih ram ramna tur, mi min hriatpui phak loh khawpa harsatna tam tak tawkin, chu’ng karah pawh rilṭam, mut kham lo, mahni hna ṭul leh chhungkaw thil kalsanin kan lo beih vena khan thawk ṭha intiin, midang news khaihlakte kan hre thei em em a, kan lo thaw ham ham deuh hlek ni ngei tur a ni.

Chutia hming ṭha taka kan kal lai chu 2017 a rawn herchhuahk a, kan enkawl ve aṭanga kum 7-na, lucky number ngei lehnghalah kan han khaihlak palh ve ta zauh mai le! Tum eng ang mah ila rokhawlhna a lo thlen vek vek hi chuan kan thu a lo ni lo khawp mai. Kan hming ṭha kal tluang lai a’n tawp ve ta chu e, rilru a nain hnual rawih a awl khawp mai.

Tun aṭang chuan mi ten min fakna, “vawiin thlenga chatlak lova kan news chhuah a la ni te…”, tia ṭawngṭai thupuia an thawhte paw’n ip deuh chawih pahin an sawi ring mah mah kan lo ti ta! Shakespear-a’n, “tlanga kawrte chu chapo takin a lo luang ri hawr hawr a, a hnuaiah chuan tuifinriat zau tak chu a lo inphah cham duai a”, a tihte hi rilruah a fiah duh kher mai. Keini pawh Pathianin tlangkara luite/tuihawk luang mai kan ni tawh lova, kum 10 thleng thuak tawh, ropui tak chin kan nih tawhzia leh chapo taka luang ri hawr hawr tur lek kan nih tawh lohzia min lo zirtir zawk a lo ni a. Tun aṭang chuan thinlung thar leh tumruhna nen inngaitlawm tak siin kan kal dem dem tawh dawn zawk a lo ni.

Sunday, April 23, 2017

RISHIKESH TOUR PHOTO










MCF RISHIKESH ZIN REPORT

Kan hun tiam, Ni 3/04/’17 zan dar 9:30 vel atangin Biak Inah kan innghak khawm tan a, kan Fellowship Chairman-in hriat tur pawimawhte a sawi hnuin a sawmna angin Pi PC Lalbiakzuali’n tawngtaina a nei. A kal zawng zawngte hi kan vaiin mi 40 kan ni a, dar 10:50 vel khan C-1 atangin kan tum ram Rishikesh panin kan tlanchhuak ta vuah vuah a ni.

Tlar hnung lamho ring taka zai thler duai duai ten zinkawng tir lam min awi hneh hle a, a khawharthlak loh viau. Tum danga kan kalchhuak ang lo takin mi muhil po-si nalh lo thlalak ruk tuma inveh kan awm lutuk loa a hahdam angreng viau bawk. Kawnglakah thingpui in leh zunram thiara vawi 3/4 emaw vel lai kan chawlh hnuin an sawi Rishikesh chu April 4, 2017 zing dar 5:30, vartian/ leilung lan (lang chiang chiah lo) velah kan thleng.

Ni e, kan hmuh chak hmun mawi leh hrisel, vaiho tan phei chuan an ‘Kelkang’ ang ve deuh.. te ti hial ila a sual lutuk lo’ng chu maw?! An sakhaw lama hmun pawimawh chungchuang, damchhung tawitea vawikhat tal tlawh hram an tum thin chu... Hmanah khawvel music band lar ber(?) sappui mingo val, ‘The Beatles’ ho meuh paw’n khawvel partlana nawmsakna tinreng nei theia mahse hlimna tluantling an hmuh loh lai khan, chhungril hlimna tak tak neih inbeiseiin kum 1968-ah Ashram hmuna Maharishi Mahesh Yogi-a hnenah Transcendental Meditation (rilru sawrbingna) nei tura an lo tlawh daih tawh leh an hla tam tak an phuahna hmun, an sawi Rishikesh-ah ngei chuan kan han thleng ta a ni.

He khua hi Uttarakhand tlangram chhengchhe deuha awm ni ve lovin tlangin a hual vel an Hindu luipui thianghlim ruam rem deuha awm a lo ni a. A luikam tuakah hian an pathian biakna in chi hrang hrang, an sakhuanaa thil serh thianghlim leh Yoga tihna hmun te, mipui mimir tana thut hahchawlhna leh hawi thawvenna tur hmun hahdamthlak takin an siam duai mai a, vur ram atanga hnar nei an luipui tui vawt raih mai nen thlifim a thaw heuh heuh reng bawk a; intawllena hmun hahdamthlak tak chu a ni e. Zing karah te, tlai ni nemah te han thut hahchawlha, han hawi khawthawn nan a nuam tak zet a, hah a dam sawng sawng thei a ni ber.

Rishikesh nawmna leh danglamna bik chu a mamawh apiangte hman theih tur vantlang inthiarna thianghlim leh lian tha hem hawm tak an siam kha a ni awm e. Cheng 5 chawiin inthiar duh tan inthiar theih, inbual duh tan pawh theih nghal bawk. Hmangchang an hriain a hahdamthlak ngawt mai, hman kumah Shimla kan kal tuma inthiarna awm mai si lo, chhuak over tawh si... tuemawni, a chhuak tawh lutuk vanga luhai vek thei te pawh kha.. ngaihawm loh tak a ni ringawt. Luipui kama awm tih takah tui lakna a awlsam bik vangte pawh ni tak maw?! Taj Mahal leh tourist spot hmun pawimawh dangte pawh hian hetiang lamah hian Rishikesh hi entawn se ka ti hle mai.

Hetia kan inlak fresh leh kan inhnawh puar pengpawng hnu hian kan kalchhan ber river rafting ti tur chuan kan inpuahchah ta a. Khua atanga luihnar lam km. 18 laia hlaah motorin lawng leh an hmanraw dangte nen kan inphur chho ta hem hem mai le. Kalkawngah hian khampangah AINAWN PAR a lo par sen teh tiar a, a tam zawk fein (hemi report ziaktu ngei pawh telin) a hming chauh an hriat, a taka an la hmuh loh chu kan zinga hranghlui Pi Biakzuali’n a’n hrilhfiahin a kawhhmuh hlawm a, mak an tiin hmuhnawm an ti he-haw hlawm hle! Chutih rual chuan kan member Rishikesh kal zawng zawngte hetah hian kan telkim thei loa, taksa lama nuamsamlo te, kum upa leh naupangte tan fimkhur thilah river rafting hi a rem loa, a suar chhe zualpui pelh hnu a dam chinah napuang leh kum upate tana an phal chin atangin an rawn chuantir ve thei thung, chutiang chuan keini pawh Pi Biaki te pitu an rawn chuantir ve nghe nghe a.

Tin, kan zingah inthlakna keng lo leh nuamsam lo an awm ve nual avangin chungho chuan a rem dan danin thildang intihhlimna an lo ti ve a ni. Lawng karte hi (atir atanga chuang) kan vaiin mi 27 kan ni a, lawng pakhatah mi 9 zel bakah boatman pakhat zel chuan theihin group thumah kan inthen a, lawng pathumah kan insem darh thei chiah chiah a ni. Kan inkar chhuah hmain luikamah chuan boatman pakhatin training uluk takin min pe phawt a, kar dan tur, tlakpalha awm dan tur, inchhanchhuah dan tur te etc.. tichuan le, a vawikhat nan kan nghahhlelh, India rama luipui hmingthang Ganga-ah ngei chuan MCF member ten river rafting chu kan han ti ve ta a nih chu!!

Tui a thukin a then laiah dam taka a luan laiin suar chhe lai, rapthlak tham zet zet mai a awm nual a, luikam lungbang sut hlauhawm tak te pawh a awm. Dung chen chena tuifawn sang leh hniam (tuifawn kan ti mai ang chu) suar chhe laiah kan han thleng chu le, kan commander chuan hnunglam atangin order a rawn pe that that a, keini a commando rualte chuan “forward.. fast fast..” a rawn tih tawh chuan “stop, relax” a tih leh hma loh chu tuifawnin kan lawng a rawn tuam hlup hlup a, hmalamah kan bir thlaa kan inbirh pil tawh dawn emaw tih laiin min vawrhchhuak leh nawlh nawlh karah pawh tha thlah hauh loa lawng karfung chu kar tur kha kan nia.. ekhai, adventure ropui tak chu a ni e! A turu a, a hlauhawm a, a nuam rapthlak bawk a ni ber e.

Theih sela chu luikam vela ramngaw leh khamrang nalh lutuk te, lungpui intawksir khep khup mawi tak tak te, a then lai laiah tiaupho, thlalak nana in pose na tur rem tak tak te kha a hmu ve lote tana lak vek a chakawm nen, “aw kal lai kan ni i chawl lovang..” tih hla ang deuhin la hman kha kan ni silo. Tin, tuihuh ven nan/tawngthu chheloah kan lawng a leh palh thuta a him nan kan phone leh camera te leh thil huh lo tur chi zawng zawng kha chu bag waterproof ah min khungkhawmsak vek kha ania.

Tunlaiah drone camera an ti emawni thlawhna lem hmanga camera an thlawhtir thin ang chi hi kan Fellowship hian lo nei ve mai ila chu aw.. a luidung tluan khan kan chung zelah lo thlawk sela, suar chhe laia kan chet dan leh kan hnunga lawng danga chuangte zinga mi Pu Jeromea te, lawng pakhat zawka mi U JL Liana te tuifawnin a vawrhchhuak hamhaih lai vel.. an inchhanchhuak leh lai te kha en leh a chakawm (tun hnua kan hriat leh danin kan U Liana tla kha chu a lo petek chhuak lui zawk a lo ni awm a; anni ang, Nghalchawm product dik tak tlawng dung suar chhia lo tawn ngun tawh tan chuan a lo hlauhawm loh viau a ni awm e).. kan damchhunga sawi a tling tawh dawn a ni. Km. 18 kan inkar a, luidungah darkar 2 leh tlem vel (ni tain ka hria) hun kan hmang a nih chu; chupawh khawvel huapa lar pha India lui hmingthangah ngei lehnghal!!

Keini, lawng eng (yellow)-a chuangte chu a hmeichhe rual deuh ber zawk si tumah tla kan awm lova, eee.. kan champion bawk tak e, a tawpna kan thleng hmasa ber, mipa kha kan Fellowship chairman hoin kei leh Zoa (Tca u) te chiah kan ni zui! Kan intithei ve hle mai. Mipa kan tlem si a suarpuiah kan lawng a lei bur bur a, tuifawnin min vur pil hlup hlup a, a hmatawng bera thut phei chuan kan hmaa tui awm dan kha kan hmu kur bawksia, a zamawm ve tep. Mahse chu tak chu a nawmna a ni lawi bawksi; tuiin min vur hlup kha chuan kan lem tel teuh bawk a, mit a nuai hman siloh, kan speed tihchak ngai bawksi, hnunglam atang kan commander (boatman) a rawn au tuar tuar a, hmu mang lovin tui kha kan kar risk nawk nawk a ni ber; tlak palh a hlauhawm duh fu bawk a, kha lo liama adventure turu leh bon!!

Hemi rafting kan tih zawh hnu hian chhun chawfak zawhah khitah tlangsangah han lawn lehin waterfall ropui ‘Neer Waterfall’ an tih, Rishikesh khua atanga km. 11.2-a hlaa awm, hmun mawi leh thengthaw nuam takah kan han insawizawi leh a, a manhla ngang mai, tha erawh a hek duh deuh. Amaerawhchu vaihoin waterfall an tih leh ramhnuai an tihte hi keiniho tan chuan kan rama kan hmuh fo hnu a nih vetho avangin kan rin ang he huin kan hmu ropui lo thin tih hi ka experience atanga ka sawi duh a ni ve khanglang.

Chutih ruala han sawi lan tel ka’n duh chu, kumtin excursion-a kan kal dawn hian kan kalna hmun tur chanchin hi hrechiang thin ila, a chang chuan hmanlai hmun hmingthangah te kan kal a, a changin hmun mawiah te. Thil hmingthang hmuna kan kalin tunlai thil changkang leh mawi hmuh tum lo ila. Chutiang zelin hmun mawiah kan kalin hmanlai thil hlui te hmuh kher tum lo ila. Tun tuma kan kalna angte pawh adventure lamhawi tihna hmun a ni a, hah leh hlauhawm hmachhawn huama kal kan ni tur a ni. A hma atanga lo inlak fit te pawh kan tih ngei tur niah ka ngai, taksa chet chhuaha hlim taka hlauhawm deuh rum rum kara hun hman kha kan tih tur a ni tih kan hre lo palh ang tih ka hlau. Tin, trekking awmzia kha kan man lo deuh tep bawk niin a lang. Engpawh ni se, thilpakhat, ka thil ngaihtuah mai mai chu, kal velo zinga tuemawte hi lo kal ve ta se an sawichhawn leh huna an sawi ropui dan turzia leh ngaihnawm dan tur ka ngaihtuah hian an lo kal ve ta lo leh khatiang adventure dik tak an tawng ve ta lo kha ka uipui ngei mai!! A(n) kumkhaw sawi a tling dawn a sin le. A han kal hote kha kan taksa chau deuh mah se rilruah kan hrisel thar sarh a, kan hmelte hi a tha thar surin ania kan inhriat.

Ekhai, a vaia chanchin chipchiar taka ziah vek a chakawm, mahse hei a sei leh lutuk tawh. Report kimchang tawifel sia pek tuma ziak tan ka nia, ka belh ka belh a a sei ta fe mai, rekbung mai dawn teh ang.

Lawmthu sawi tur tam tak a awm a, a hmasa berin dam leh tluang taka min kaihruaia Delhi dam taka min hruai thleng lehtu Lalpa hming chu fakin awm rawh se. Tin, member te kalchaknaa min kaltir phala Fellowship sum leh pai ui hauhloa min thehchhuahsaktu Fellowship hruaitute chungah kan lawm tak zet a. Thalai hruaitute pawh an fakawm, damdawi leh thil tul nia an hriat te an lo keng ve thlap a, a bikin Thalai President pawh fak phu a ni, kalna tur bus be tura kohhranin a ruat chauh kha ania, a hmunah pawh ruat bik ni chuang lovin thil engkim a koah kan nghat a, kan ngaichang thuap ngawt zel mai kha a ni si a.

Chutih rual chuan, in lama min lo ngaichangtu kan chhungte, kan unaute chungah thupha kan chawi duh bawk. Delhi lamah ruah surin khawpui te a ri dur dur mai a ni awm a, kan va kalna lah ruah a sur chuan leimin leh tuilian, chirhdiak tawlh duhna ram a ni bawk nen. Ruah phei chu a sur ve lo a, min lo ngaihtuah hlawm hle laiin, keini ho lah phone roaming vang te, battery zo vang te, internet pack neih loh vang te, chau tawngkhawng mutchhuak vang te leh a nachang hriat loh hrim hrim vang tein group lama min ngaihvenna thu te kan lo chhanglet thei loa, an mi hriatthiamna kan ngen tak meuh a ni.

Tichuan le, engpawh ni se, innghah khawm hi kim a har thin a, kan rawn haw tur pawh hi thenkhat lo haw kim thei lo kha an rawn thlenin a va zawngtute va zawn lehchhawnte an ngai ta thin a, a tawp bera kan nghah tak Gina erawh kha chu a va bo ve daih ni lovin information pe thlapin inthiarna lamah a kal zawk a lo ni tih kha kan hre theuh dawn nia.

Rishikesh atangin tlai dar 5:27 velah chhuakin, kan chhuah hma hian kan Chairman sawmna angin Pu Laldinpuia’n lawmthu sawi tawngtaina a nei vethunga. Kawnglakah hian zunram thiara vawi 2/1 kan chawlh bakah zanriah eiin lamlian sira chaw dawr lian leh changkang angreng zet mai ‘Masala Country Restaurant’-ah kan chawl a, hetah hian hun kan hmang rei phian mai a, duh aiin kawngah kan thangrei phah ta zek. Ei tur order rawn thleng hlei thei lo te, ei tur order nuihzatthlak zet zet hetah pawh hian kan tawng nual, chu erawh chu a thawh dan azirin post hran kan siam ang. Kan vangkhua, C-1, New Delhi chu ni 5/4/’17 zinglam dar 2 velah dam takin kan lo thleng leh ta a ni. Ruahsur kawlphe deuh uai uai karah dar 3 vel kha chuan mahni in lum kan thleng khawm hman niin kan inhria.



- Nanaua Chawngthu

NUNNA TUIKHUR : APRIL 2017 : EDITORIAL

Vau Thla a lo herchhuak a, Mizo ten kutpui pathum kan neih - Pawl Kut, Chapchar Kut leh Mim Kut te zinga kan ngaihhlut ber leh vawiin thlenga kan lawm tak zel, Chapchar Kut pawh Zoram hmun hrang hrangah hman niin, a lawmna pui ber Aizawl Lam- mualah March 3 khan ropui takin Pathian zarah hman zawh a lo ni leh ta a. Kawlphai lama Mizote khawpui Tahan lamah pawh March ni 23 khan a nipui ber chu chhun leh zan hlim taka hman niin, hetah keini C-1 khawvelah pawh March 30 khan a kutpui ni chu hman a lo ni bawk.

Ka’n sawi duh tak zawka chu kumin Chapchar Kut hmanna pui ber Aizawla neihah khan thil thar chin chhuah niin, chu chu Chapchar Kut thupui thlanbik neih kha a ni a. Chu thupuiah chuan Mizo leh Kristian takin, “Aia Upate Zah” tih a ni raih mai kha a lawmawm tak zet a ni. 

Ṭhangtharte zingah hian aia upate zahnain hmun a chang tlem chho ta zel niin a lang a. He kan pi pute ro thil hlu hi kan inzirtir thar a, a taka nunpui leh tura kan insiam ṭhat pawh a ṭul ta hle mai. Hei hi lehlamah chuan tunlai khawvel ṭhang zelin a ken tel, zir thiamna, degree sang leh sum ngahin hotu dinhmun a luah zel avangin kum naupang zawk pawh thiamna sang leh tling zawk na na na chu a lal zawk a nih miau chuan upa zawk ten an zah leh hlauh, a thu an awih te a lo ngai ta ṭhin a. Chutiang velin a nghawng chuan kan khawtlang nunah hmanlai kan pi leh pute nun dan mawi ‘Aia Upate zahna’ khan mual a liam mek nite pawhin a ngaih theih awm e.

Ama’rawhchu, heng kan sawi tak, ‘tunlaina’te hi remchangah laa aia upate zahna chang hre lo leh nu leh pate hial pawh engahmaha ngai lo kan nih chuan nun kawng dik kan zawh tawh lova, kan Mizo culture leh Bible zirtirna ata kan peng bo thui hle tihna a ni ang. A nihna takah chuan tunlai thiamna leh technology lama hmasawnna thil vel chu thuhranah dah ila, tawnhriat ngah leh lo dai zau zawk upate nge nge chuan hmangchang an hriain an fing zawk a, chu chu hriain hnam changkang apiangin upate hi an ngaihluin an zah ṭhin reng a ni. Kan pi pute ngei pawhin thurochhiahah neihin upate thu an zahin an ngaichang hle ṭhin a nih kha.

Keini Fellowship pawhin kum tin kan member zinga kum upa, kum 60 chin (a chang chuan kum 50 chinte pawh kan ti) chunglamte hnenah chawimawina thilpek kan hlan ṭhin a, hengte hi kan thilpek hlan theih tawka chu thil hotẽ pawh a ni thei e, mahse upate kan ngaihhlutna thinlunga kha a hluin chhunzawm fo tlak a ni. Chutiang zelin Delhi-a Chapchar Kut hmannaah pawh kum upate chawimawina neih a ni a, a ropuiin a lawmawm hle. Chutih rual chuan upate kan chawimawinate hi ṭawngka leh thilpek hlan maiah tawp lovin a theih chin chinah an thu zawm a, zah leh ngaihchan thiamnain chhunzawm mawlh rawh se.

Aia upate zah thiamin,
An thute awihin zawm fo rawh;
Pi pute ro thil hlu a ni,
Aia upate zah thiam rawh.

Sunday, February 19, 2017

LEADERSHIP/CHURCH ADMINISTRATION TRAINING

(He thuziak hi MCF Leadership/Church Admin Training, ni 23-02-2017 a neiha Rev. Lalrosiama, F/S, Delhi Mission Field, paper present atanga a ṭhen a zar lakchhuah a ni a, chhiartu ten kan hlawkpui hle kan ring. Thlarau lamah chuan thuhran ni se, rorelna kawngah kher kher hi chuan Synod rorel dan leh inkaihhruai dan hi pawl leh Kohhran hrang hrangte pawhin an fakin an entawn ber a ni ṭhin a; Presbyterian puipa John Calvin-a te ho inkaihhruainate pawh khawvel ram ropui heng British sawrkar te meuh pawhin an ram inkaihhruaina atana an copy nasat ber pakhat a ni hial an ti. Tin, Synod-in Field Secretary atana a rawn dah chat tawh chinte hi chu chutianga administration lam thiam tak an ni ngei ang tih pawh ring bawk ila. Chutianga Synod Mission Field Secretary ni pha ngatin a paper present hi chu a bu ang diak diaka famkim vek a lo ni lo a nih pawhin a dikin a zawm tlak thawkhat hle ang tih a rinawm.)

Leadership training hi kan neih chhan a zirin hawi zawng hrang hrangin a neih theih a; tun tumah hi chuan Pathian thu leh thlarau lam thil the vuta kan ngaih lemloh, mahse kan rawngbawlhona atana thil ṭul em em – pawl inrelbawl dan leh Committee kalhmang lam kan zirho dawn a ni. Kohhran leh pawl tinah hian m awhphurhna bik nei chi hnih an awm zel a, chungte chu OFFICE BEARER leh COMMITTEE MEMBER kan tihte hi an ni. Heng OB leh Committee members te hi pawl rorel khawl an nih avangin Kohhran/ Pawl chhiat leh ṭhat thuah, a chak leh chak lo thuah mawh an phur thui hle a, member pangngai nen chuan tehkhin theih a ni lo. Kohhran lehpawl chi hrang hrangah hian chanvo leh nihna duh ve si, mahse mahni mawhphurhna hre leh si lo hi an awm zauh zauh ṭhin, chung mite chuan rawngbawlna hi an ti ṭhuanawp fo ṭhin. Vawiinah hian Lalpa tana sengkhawmpuitu ka ni nge, a tidarhtu tih rilrua inzawt chungin he training hi hlawkpui ngei tumin i zir ang u.

1. Hruaitu hrang hrangte chanvo leh dinhmun :

i) Chairman: Hruaitu ber chan chang a nih avangin a remchan dan a zirin kum upa lam, Kohhran/Pawl kalhmang leh zei zia hre tawhte awmna chi a ni. Committee hmain secretary nen inberawn hmasa sela, agenda pawh hriatlawk theih chin chu lo hriat lawk a, ngaihtuahna senga lo zir hmasak a pawimawh hle. Chairman chuan committee member zingah an thu ngaihchan bik neih loh a tha, thawhhona leh inpumkhatna a tichhe thei. Thu tihtluk tum dan neisa ranin committee hruai loh tur a ni a, a zau thei ang berin memberte ngaihdan khawn kham thiam a ṭha, ngaihdan tam ber la khawmin thutlukna a siam tur a ni. Committee-ah ngaihdan insual na deuh, boruak sang deuh a awm palh thei a, chuvangin Chairman chuan boruak a vawng dai thiam tur a ni. Committee-ah thu inchuh, ngaihdan insual tawk viau ang chi-ah chuan thutlukna siam rih lova dah ṭhat rih a him zawk fo. Chairman chu committee-ah ngaihdan sawi ve vak tura beisei a ni lova, committee rorelte thiam tak leh lai taka khaikhawm tura beisei a ni, Chairman chuan Vice Chairman pawh committee hruaitir ve chang neih a ṭha khawp mai.

ii) Vice Chairman: Chairman thachhang dawltu leh thlawp tlattu a ni tur a ni, awlthawng leh mawhphurhna pawh nei tehchiam lova ngaih hi a dik lo, Chairman mawhphurhna zawng zawng kha a mawhphurhna a ni ve reng a ni tih a hre tur a ni. Chairman leh Vice Chairman chu hruihrual anga inkawp tlatin hnathawhho turah leh thlarau lam thilah memberte chet chhuahpuiin memberte hmaa kal ngam tur leh kal thei tura ngaih an ni. Rawngbawl hna chanvoah hian mihring mit hmuha langsar deuh lai leh biru deuh lai a awm thei mai thei a, mahse rawngbawltute hian hmuh theih lova chu en chungin, rinnain kan kal a ni tih kan hriat nawn fo a ngai.

iii) Secretary: Secretary chu pawl kutke ber a nih avangin pawl chak leh chak loh thlengin a kutah a innghat thui em em a ni. Committee thu bawhzui hi secretar hna pui ber a ni a, lehkha pawimawhte thawn chhuak a, thu kal lam leh haw lam hretu a ni. A hnu lama amah rawn thlaktute tan pawha bawhzui theih turin lehkha pawimawhte chu file-ah vawn thlap tur a ni. Committee koh thuah Chairman rawn hmasaa koh ṭhin tur a ni a, committee koh hman loha thil bawkzui ngai leh ṭulbik thilah hruaitu dangte ngaihchan thiam a ṭha. Committee-ah agenda te a harsat dan indawt deuha rem thiam a ṭha a, agenda present dawnin hun hmasa lama lo ngiahtuah tawh dan emaw, a kaihhnawih thil hriat ngai awm thei te lo zir chian hmasak a, committee lo finchhuah chu secretary ṭha leh bengvar nihna a ni.

Secretary mawhphurhna pawimawh ber pakhat chu thupuan hi a ni. Thu puang ṭhin ten hriat ngei ngei atana ṭha an sawi ṭhin chu ABC formula hi a ni:-
A – Audible (hriat nuam tawk)
B – Brief (tawifel kim si)
C – Clear (fiah fai)
Secretary chuan committee apiangin hmalakna leh thiltih (activities) te a kim thei ang berin report ṭhin tur a ni.

iv) Assistant Secretary: Assistant Secretary chu secretary thachhang dawltu a ni a, kalhmang tlangpuiah chuan committee minute ziah hi a tih tur a ni.Secretary in theih lohna a neih apiangin a aiawhtu ber a ni. Committee-ah Assistant Secretary a awm loh chang apiangin Chairman in member zinga mi remchang minute ziak turin a sawm ang a, chu chu ziak lan ngei tur a ni. Minute ziaktu tana hriat tur ṭul ṭhenkhat han tarlang ila:-

a) Committee vawi engzatna nge tih te, a hun leh a hmun te, committee-a kal zawng zawngte hming leh an nihna te chiang taka ziak tur a ni a; a theih hram chuan a kal lo leh an kal loh chhante pawh ziah lan tur a ni.
b) Thurel chu tawikim taka ziah tum hram tur a ni.
c) Thurel tluk tawh chu ‘Agenda’ ti tawh lovin, ‘Thurel’ tia number indawta ziak tur a ni.
d) Thurelte chu minute bu phek ding lamah zel ziah a ṭha.
e) AOB (Any Other Business) hi agenda awmsa baka thurel atana thawh chawp thin kha a ni a, chu chu rel a nih tawh chuan AOB ti tawh lovin thurel number kal zel angin ziah luh tawh tur a ni. Rorel zawhah Chairman hming chu a phek ding lamah ziah tur a ni a, Secretary chu phek vei lamah, Asst. Secretary chuan phek lai hnuai deuhah a ziak ang. Minute ziaktu hi sawm chawp a nih chuan Minute recorder tia ziakin Assistant Secretary ziahnaah a hming a ziak ang.

v) Treasurer: Treasurer chu sum vawngtu leh pe chhuaktu a ni, Finance Secretary hnen aṭangin pawisa inhlanna form hmangain a dawng thin ang. Sum inhlanna form chu receipt voucher atana hmang nghal ang. Sum hmuh leh hmanna bu (Cash Book) a vawng ang a, phek vei lamah Finance Secretary hnen aṭanga a sum dawn nil eh a dawn zat a ziak ang a, phek ding lamah hman ni, eng atana hman nge tih leh hman zat a ziak bawk ang. Cash Book-a pawisa figure ziahsual palh chu nawt reh lovin vawi khat thai chhiat, a kiangah ziah ṭhat leh mai tur a ni. Thai chhiat bulah chuan hming lam tawi (initial) ziah zel tur a ni.

Sum hmanna reng reng chu Committee rel leh hriatpui zel a tih ni se a ṭha in a him ber. Sum hmanna apiangah Receipt/Cash Memo a la zel ang a, Cash Bookah a ziak lut nghal zel ang. Cash Memo reng reng audit huna hmuh theih turin file pakhatah him takin a vawng khawm ang a, a hmasak dan indawtin. Treasurer hian committee apiangin sum dinhmun a hnuaia sawi ang hian pek ni se:-

a) Report hnuhnung bera pawisa awm zat (opening balance)
b) Report huam chhunga pawisa hmuhna zawng zawng leh hmuh zat
c) Report huam chhunga pawisa hmanna zawng zawng leh hman zat
d) Pawisa awmsa leh hmuh chhuah thar zat belh khawm zat
e) Tuna kuta pawisa awm zat (closing balance)

vi) Finance Secretary: Sum hmuh leh hman ziahna bu (Cash Book) a vawng ang a, receipt hmangin sum lut zawng zawng a lo dawng hmasa ang. Cash Book veilamah pawisa dawn ni, a dawnna leh a dawn zat a ziak ang a, phek ding lamah treasurer hnena hlan nil eh hlan zat a ziak bawk ang. Treasurer hnenah hian receipt pe chhuakin emaw, sum hlanna form hmangin emaw a pe ṭhin ang. Sum hmuh leh hmante chu audit theih turin a vawng ang a, audit hnuah pawh thil hluite chhui theih turin Cash Book leh voucher hluite pawh file bik siama vawn ṭhat zel a ṭha.

vii) Committee Member : Committee member te hi Kohhran leh pawl hlawhtlin nan an pawimawh em avangin hetiang mi hi ni thei se:-
a) Kohhran/Pawl tana ngaihtuahna leh ṭha seng peih mi.
b) Committee ngai pawimawh mi.
c) Ngaihdan fel tak siam thei mi, mahni ngaihdan chiang taka sawi ngam chin.
d) Thu zep thei, committee thute pawn lama sawi chhuak mai mai lo mi ni se.

2. Committee Kalhmang: Kohhran leh pawl hrang hrangte hi Committee-a inkaihruai deuh vek kan ni a, chuvangin committee leh rorel hi a pawimawh em em a, kan mi hmasa te phei chuan hei hi a ‘thlarau lai tak a ni e’ an ti ṭhin. Memberte aiawh kan nih avangin Committee kan kal loh hian member engemaw zatin voice an nei lo tihna tluk hial a ni a, a pawi hle a ni. Committee kaihhnawih thil ṭhenkhatte han sawi ila:-
a) Committee-na hmun hi duh tui hram a ṭha, mimal chanchin leh pawnlam mi hriat loh tur chite sawi a ni fova, chuvangin Committee room-ah emaw, hmun remchang dang zawn a ṭha.
b) Committee chu urhsun taka hman tur a ni a, ṭan dawn leh ban dawnah ṭawngṭai ngei tur a ni. Tin, Committee hun hi vawn dik ngei tum tur a ni a, hun vawng dik turin member tin ten mawh kan phur ṭheuh a ni.
c) Committee kal thieh dawn loh chuan hriattir ngei tur a ni, ṭul tawpah lo phei chuan thulh zen zen tur a ni lo.
d) Committee-ah thusawi tura din reng rengin Chairman address hi a mawi a, a zahawm; tin, member ten thu kan sawiin ding chunga sawi ngei tur a ni. Tin, committee-ah adviser ruat an awm chuan ngaihchan thiam a ṭha, committee apianga hriattir ve ngei ngei tur a ni.
e) Midangte ngaihdan zah thiam a ṭha a, thu inchuh leh inhnial ṭul thilah pawh ṭawngkam mawi leh dam zawk hman hram hram tur a ni. Tin, committee-ah lo ṭawng na deuh awm pawhin committee pawn lamah chuan hriat zui loh hram hram tur a ni.
f) Committee-ah hian ngaihdan sawi chhuah ngam tur a ni a, amaherawhchu kan ngaihdan lova a tlu a nih pawhin pawm thiam tura inbuatsaih tur a ni, committee thurel pawh chu ṭan tlat tur a ni.
g) Committee thurel hi Secretary-in a puan bak chu pawn lamah sawi chhuah loh tur a ni, committee mualphona a ni.
h) Committee laia thudang lo sawi a, ngaihtuah lo taka titi a, mobile phone lo khawih daih te hi chin loh tawp tur a ni.
i) Committee-ah hian a theih hram chuan lungrual tlanna zawn tur a ni, thutlukna siam harsa bik a awm chuan dah rih mai pawh a ṭha zawk fo.
j) Committee thu pass tawh chu tihdanglam ngai a awm a nih pawhin Committee vekin tih danglam tur a ni.
k) Committee rorel fuh lo deuh a awm pawhin member dangte rel dik loah puh tur a ni lo. Tin, i duh dana thu a tlukin i lawmzia tilang lutuk suh, i ngaihdan ṭawmpui lotu rilru i tina zual thei.
l) Agenda pakhatah mi pakhatin vawi 1 a ding tlangpui.

3. Office Kalhmang: Office kalhmang kan tih hian Secretary tih tur lam a ni deuh ber a, rawngbawlnaah hian a tute pawh helai hum hi luah thei ṭheuh kan nih avangin tlem han tarlang ila; hei hi pawiho ṭhan chhoh nan leh insawhnghehna atan a ṭul hle a ni.

a) Minute bu vawn: Minute bu hi uluk taka vawn tur a ni a, pan leh te lutuk hman ai chuan chhah ṭha deuh, daih rei thei tur hman a ṭha. Minute bu phek hmasa ber chu a blank-a dah a ṭha, pawhthlak hauh loh tur a ni a, hman hluite chu Kohhran Almirah-ah emaw ṭha taka vawn tur a ni. Tunlai khawvelah chuan laptop-a minute ziah mai kan ching ṭan viau a, a ṭhatna leh awlsamna chen chu a awm ngei mai, mahse duhthusam-ah chuan printed copy awm ngei se, tin computer kan hmang a nih pawhin kan minute te chu Hard Disk-ah uluk taka vawn ni se.
b) Lehkha hmuh leh thawn chhuah: Lehkha hmuhte chu, kan hmuh ni chhinchhiaha a, number pek zel a ṭha. Lehkha hmanhmawh a nih chuan bawhzui thuai tur a ni. Lehkha thawn chhuah dawnin hengte hi hriat ni sela:- - Lehkha number, phek chung lam, veilam pangah ziakin a dinglamah a ni (date) dah ni se. - Lehkha thawn chhuah duh zat bakah dah ṭhat tur (file copy) siam ngei tur a ni. - Kan indawrna chu midang hriattir ve ngai an awm chuan phek hnuai lamah ‘Copy to’ tia kan thawn duhate chu ziah lan tur a ni. - Lehkha tawpah a thawntu hming, address leh nihna ziah tur a ni a, hming sign ngei a ṭha.
c) Lehkha number: Lehkha thawn chhuah reng reng chu number pek ngei tur a ni, entirna a hnuaia mi ang hian:
No. MCF/DL-1/2017/5
Sawifiahna: MCF : Mizo Christian Fellowship
DL : Delhi
1 : File number 1-na tihna
2017 : Eng kuma mi nge tih hriat nan a ni.
5 : File-a lehkha indawtah 5-na tihna.
d) File leh record dang vawn: File leh record dang reng reng hi uluk taka vawn a ṭha, File vawn chungchangah heng hi chhinchhiah ila:-
- File kawmah File No., Subject, hawn ṭan ni leh hman zawh chinah a huam chin ziak tur a ni.
- Lehkha dawn leh thawn chhuah reng reng a phek dinglam chhipah number pek tur a ni a, dawn chu pentui senin, thawn chhuah chu pentui pawl/ dumin ziah tur a ni.
File hawn dan tur entirna
File No. - Subject/File hming
No. 1 - Chanvo inruatna
No. 2 - NGO/Sawrkar nen indawrna
No. 3 - Mizoram Synod nena indawrana
No. 4 - Ṭuldangte

4. Inkhawma chanvo neitute mawhphurhna:
i) Inkhawm Chairman mawhphurna: Inkhawm ṭan tirh-ah mipuite thinlung Lalpa lam hawitir thei tur Bible chhiarin ṭawngṭai ngei tur a ni. Chairman chuan inkhawm ṭan hma in tih tur hrang hrang indawt dan tur ruahmansa vek tur a ni. Chairman in hun hman rei lutuk loh hram a ṭha.
ii) Thuhriltu hriat tur: Thuhriltu in Pulpitah mahni tlin lohzia te, huphurh thu te, buaizia te sawi duah loh tur, ṭawngṭaina nen theihtawpa inbuatsaih mai tur a ni.
iii) Ṭantu hriat tur: Ṭantu chuan Pathian thu chhiara ṭawngṭai hi a tawk, hla thlan leh thusawi vakna hun a ni lo.
iv) Sunday School zirtirtute hriat tur: Sunday School zirtirtute mawhphurhna hi a hranpaa sawi tham a ni. NPSS zirtirtute phei chu in sawi ai mahin in nunin naupang nunah thu a sawi ring zawk. Chuvangin kawng tinreng-ah nungchang uluk tur a ni. Zirlai theihtawpa inbuatsaih tur a ni a, tin naupang lo kal hmaa kal ngei tum tur a ni. Kan pawl ṭheuha naupangte hi Lal Isua hnen hruai thleng ngei tura inbuatsaih tum tur a ni.

5. Tlangkawmna: Sawi tur tam tak a awm, mahse hunin min daih si lo, engpawh ni se kan tarlan chin aṭang pawh hian hmasawn tumna thinlung nen chuan thlarau lam far khat tal kan chan ngei i beisei ang. Training kan nih ang ngeiin keimahni zawn ṭheuhah kan thlen chin aṭanga hmasawn ṭheuh i tum ang u.

Monday, January 30, 2017

KA LO RUIH EM VANG A LO NI

Ka tet lai atang tawha ka lo hriat ve tawh, a hun lai na na na chuan Mizo khawvel deng dawt thei khawpa Music ropui tak, lam peih lote pawhin anngaihthlak phawt chuan an lu an bu nghoh nghoh loh leh an ke tal an lo per thin, lam thlarau keng tel tlat, rualu zawk ten rui chunga an lo sakpui thin leh an lampui thin “Ka lo ruih em vang a lo ni” tih Lalkima zote-in a sak kha, ka ngaihthlak apiangin ka hnuk aulh thin. Ka u, thlafam vangkhua lawi tain run taka mittui luang zawih zawiha tingtang nen a sak thin laite mitthlaah acham reng thin a. Chuvangin tun thleng hian ngaihthlak tawp zai ka rel thei lo. Ka u hriat reng nan tiin ka ngaithla thin a, ka ngaithla ngun tawlh tawlh a, a hlathu pawh tha ka tiin ka by-heart ve viau. Mahse tumkhat chu a hlathu hian min rawn pawl tlat mai. Ka u ka hrechang tawh lo, a hla thu khan min vel tap ta! A phuahtuin a phuanchhan ‘Mapuii’ thil hrehawm tam tak atawn te leh beidawnna ruam a zawh dan turte mitthlaah arawn lang uar uar a, ka van lainat tak em! Zu, ka in lo a tih lai pawha rui reng thei bula zan mu chhing thei lova han mut reng tur leh hringnun damchhung tawite hman ralna atan chuan a hringnun hlut zia hrechhuakin hawikir leh tawh lo turin a rilru asiam fel hnuah pheikhai vawrin achhuah san ta. Apasal chuan lungchhirin leh ngaiin au mahse Mapuii chuan a hmangaih ngawih ngawihin amah leh fanaute aiin zu athlan thin avangin a hmangaih, a pasal leh a fanaute chu hmangaih hle mahse mittui nen a then tawh avangin kir zai rel leh a tum bo lo. He hla siamtu chuan, “Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta” alo ti hial a ni. 

A hmeichhia zawk chan chauh ka thlir chuan he thu hi arawn thleng nghala: A hmangaih tak tak lo aniang emaw a fate angaihtuah lo tawp anih chu. Fate tlansan thei nu chu a mak hle mai te pawh thenkhat chuan kan ti mai thei. Nupui fanau nei ka nih loh avangin ka tang huai lo mai ang hemi zawnah chuan. Mahse a hmangaih a pasal leh a fate fahrah dan tur te a ngaihtuah lo bik lovang. Chem zum tawk nen a thinkhai zawk khawpa na ti tak leh fate then hrehawm tur zia leh angai tur zia hre reng chunga a fate tlansan thei khawpa huaisenna anei hi kei chuan a fakawm ka tia, a Pathian thu zawngin min herluhpui hial a ni. He khawvel thil kan hmangaih em emte, min tinatu leh min tihrehawmtu tih hre reng chungin kan then ngam lo/phal lo fo chuan Mapuii pawh kan tluk lo tihna a ni. Thenkhat chuan then tumin kan bei ve fan fan thin a, vawi tam tak kalsa/bansanin hmatiang kan thlir mek laiin aparmawina leh azu thlumna tinreng chuan min au leh meuh chuan mittui nena kan then hnu chu duhten kan pawm leh mai thin. Isuan “Kal la tun hnuah ti sual leh tawh suh” uirenu hnenah a ti a. “Jentailte duhzawng tih nan leh hurnaah te, taksa chaknaah te, uaiin hehnaah te, zu hmun hlimnaah te, zu inhonaah te, milem biakna tenawm takah te awm nan tun hma kha a tawk tawh ang” (1 Pet. 4:3) tih ziak kan hmuh angin kan tun hma hun kan chhuahsan tawh hnuah kir leh tur kan ni lo tih alang chiang hle. Lota nupui kha i hre reng ang u.

Hmeichhia zawk chan ka sawi tawh bawka, mipa zawk chan erawh chu hlathu hmang hian a fiah hlein ka hria. Chuvangin a hla chang khat ang zel hi kan tarlang tel zel ange.   

V-1: Mapui, kan inthenlai khan e, zu ka in lo ka tih kha,
Mahse, khatih laite pawh khan ka rui reng si a;
Mapui, luaithli nul chunga e in run lam hawng tura,
Pheihlai i han vawr laite kha, ka lo ruih em vang a lo ni.

Zu a ruih thin avanga annu hawng tur achelh mek lai pawhin a rui tih a inhria, mahse annu, then hlen tur chuan angaingam bik lo aniang achelh ve tang tang a. Dan rual lovin mittui nen annu chuan achhuahsan hram. Chhuak lo turin a theih ang tawkin chelh ve mahse achelh ding zo tak loh avangin i duh duhin va awm tawh. Engahmah ka ngai bik lo che, a ti hauh lo mai. ‘Hreh tak chunga mittui nen in in lam i pan dawn khan ka ngaingam bik lo asin. Khatih hun lai tak kha chuan lo rui lo ila a tha tur.... avan pawi tak em ka lo rui em vang a lo ni’ a ti ngawih ngawih a. Amah avanga midang (a nupuiin) a tawrhnate hrethiam takin a beiseina chu beisei bovah chantir mahse a tlin lohna leh a tih sual a hrechiang hlea, pawi a ti hle tih a hriat theih. Azialo hle mai, keimahni avanga rilru, thlarau leh tasaa dam lohna/natna neite lakah inthiam lohna pakhatmah nei lek lova la diriam zui zel leh a hnunglama la sawi chhe fo duh kan awm chawk. Engvangin nge kan hnenah a tui theih loh? Engvangin nge inthlahrung reng renga hun a hman tak? A hma khan hlim takin hlimzai kan vawr thin ani lawmni? Kal bo lo tura chelh hram hramtu beiseina leh ngenna tihlawhchham anih hnuah pawh kal bo lova duhtu chuan ka thiam loh ani, ka ruih vang (ka tihsual a ni) vek a ni, la ti thei hram hramtu kha Angel ani lova, Bible-a hming chuang Mosia leh tirhkoh Paula pawh anni hek lo, kan Mizo-pa Lalkima Zote (ama phuah nia ka hriat vangin) ve mai kha a ni. Annu khan awmze nei lovin achhhuak lo, chhan tha tak a awm ang khan nang leh keiin kan hriat loh leh ho taka kan ngaih hi thenkhat tan hliampui tuar anga natna alo tling thei. Chu chu ngaihtuah lek lovin aduh leh kal ang hmiang ti mai tur kan ni lo. Ka lo ti na deuh em ni? Apawi enge ka sawi? tih hi ngaihtuah let ve ila, eng emaw tak achhan chu a awm ve ngei ang. Keimahni avanga rilru nate hi pawi tihna chhetemah nei lova kan en liam ve mai thei anih chuan in enlet vat kan ngai tihna a ni.

Ch: Min ngaidam rawh Mapui, thiamna reng nei lo val hi,
Min ngaidam rawh Mapui, lung lem reng reng ka nei lo;
Ih maw, keimah vang khan maw suihlungphang reng renga,
Zan mu i chhin loh laite kha, ka lo ruih em vang a lo ni.

Min ngaidam rawh, min ngaidam rawh. Thiamna reng reng ka nei lo. Rilru hah leh hrehawm takin zan mu pawh chhing thei lova i suangtuahna vakvai nen laikhum i zal thinte kha ka dawnkira avan pawi tak em keimah vang ti raw? Ka lo ruih em vang a lo ni, min ngaidam hram rawh aw, a ti lawm lawm si a! Mahni thatna, felna leh dikna chauh inhmu ringtu leh hruaitu fel over kan va tam sawt ta ve. Mahni dik lohnaah pawh ngaihdam dil duh miah lova la hawi sang vah ngam ringtu kan awm ta nuk bawk. Chawimawina leh hmingthatna tlang sangah chauh len tum aiin tlin lohna leh fel lohna inhria leh ngaidam ngai nia inhriatna hi ringtute kan thanlenna tur kawng pawimawh tak ani zawk. Chhuk/inphah hniam zawnga kan than len a hun tawh. Ngaidam thei lotu i nih chuan ngaihdam i tul hunah ngaihdam beisei bik suh.  

V-2: Mapui, lamang let leh hian e, kan run lo lawi leh la,
Chutin ka nun ka sim tawh ang, hlimten i len ve nan;
Tia ka lo dawn thinte kha, a thlawn mai an chang ta,
Mahse engdang vang a ni lo, ka lo ruih em vang a lo ni.

Mapui, ka ngai tawh lutuk che, lo kir leh rawh. I lo kir leh phawt chuan ka nun tha lo zawng zawng ka sim tawh ang. Zu ka bansan tawh ang. Hlim taka i awm theihna tur anih phawt chuan keimaha siam that ngai awm zawng zawng hi ka siam tha vek ang. Khawngaihin lo kir leh hram rawh tiin a nun thlak danglama, fel taka awm tawh tura a intiam lawm lawm pawhin beidawnna mai bak lo chu atan engmah atanga bei tur an awm hlol si lo. Chutichung chuan achang tawpah ilo kir duh loh chhhan chu engdang vang ani lo, ka tha tawh ang ka ti ziah thin a, rei loteah ngai ka awh leh a, ka rui leh mai thin a, min ring zo tawh lo a ni. Mahse tun tum hi chu ka ti tak tak asin. ka rilru put hmang leh ngaihtuahna hi theih nise Big Screen-a tarlan ka van duh tak em, i hmuh theihna turin leh min rin theih nan. Ka dem lo che, ka rui thei em ani ala ti fan. 

Aw nang nuthlawi, Mapui, lo ngaithla teh, a hma zawngin ka fak che a, tunah zet chuan ka demna che anka ngaithla turin i beng rawn dawh hnai rawh le. Inpain vawi tam tak thil a tisual tawh a, a thil chin tha lo avangin hrehawm tam tak i tuar bawka, a that beiseiin ilo kalsan tawh thin a. Mahse ka fel tawh ang tiin a bum che a, rei loteah achindan pangngai bawk a rawn ching chhuak leh si a, tuna inpa i rin lohna leh a thusawi i awi ngam lohna zawnah chuan i demawm hul hual loh. Mahse mipain heti taka ngaihdam a dil hnuah che leh a thilchin tha lo bansan a intiam tak zet tawh hnuah pawh i kir duh chuang lo erawh hi chu i tan thil pawi tak ala thleng lovang tih hi a sawi theih loh a nia. I pasal leh i faten an mamawh che. Nu berin pasalte inchhir chau ngawih ngawiha leivuta thusawp nuai hi ilo thlir mai mai thei ang maw? I fate riltam au thawm te kha i bengah alut lo ni awm takin i tukhumchhah lam ila hawi zawk a maw? Lalpan mi inchhir ngawih ngawihte chu enganga thilsual lo ti tawh mahse a inchhir zia a hriaa angaidam duh asin. Tunah mi hmuhah tlusawp nuaiin rilru mulmal nei lo mahse Lalpan a kai tho leh anga a la tungding leh dawn. Nangmah vanga achinlai tha lo zawng zawng pawh tlan san huamin ngaihdam dilin i bulah hlim taka awm leh nangpawh hlim taka awm tura a duhna zawng zawng pawm thei lo tura luhlulna thlarau i neih kha thlarau sual tih hria ang che. I hmangaih thin i pasal sualna leh tlin lohna i ngaidam thei lo anih chuan tunge i nih bik? Pathian aiin i ropui zawk em ni? Khawvel leh Van leh achhunga awm zawng zawngte chunga roreltu i ni emni? Hnai lo, i pawm thei lo anih chuan inpa thil lo tih sual tawh zawng zawng aia nasa thil sual i tihah kei chuan ka ngai.  

V-3: Aw hun, zamual liam tawhte kha, kohkir theih chang se maw,
Chutin nangnen suihlung rualin, runhmun leng leh ila;
Samang then zai rel lo hian e, hringnun kan hmang dun tur,
Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta.

Ava’n inchhir tak em tih chu a hriat thei hle mai. Hlim taka an lo lendun tawhna te, an tuanna leh mual te, laikhum an zal dunna te chu adawnkir chang leh an sulhnu achhuikir changin angaihna ti zualtu mai an chang zel si. Khua rei hian hnem a hnehin khua rei hmain annu ngaiin a fam zawk mai lovang maw tih theih hial khawpin annu a hmangaihna chuan kian zai a rel san thei si lo. Nun bul tan that leh achak ngawih ngawiha, achang chuan a beidawng ve thei hle tih a hriat ‘Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta’ a ti.

Kan hun kal tawh a kan thil tihsualte kha nawhreh theih ani tawh si lo. Mi hmu chi anih chuan a hmutu mitah leh thinlungah acham reng a, benga hriat chi anih chuan a hretu bengah acham reng si. An thil hmu leh hriatte hi sawi lova ngawihbopui mai mai thei lah an vang tawh si. Kan thil tihsualte hmang khan miin kan duh loh chung chungin an thuhnuaiah min dah thei a ni. Chuvangin tunhma huna i thil tih kha a nawhreh theih lo tih hriain, i vawin hun hman zel hi fimkhur rawh. Nawhreh chak leh ngai, nei lo turin i tawngkam, i chetzia fimkhur la, thiankawm dan tawk thiamin thian kawm tur uluk bawk rawh. Tin, i awm duhna hmun leh i thiltih duhzawngte leh i hmu chak, i hriat chak chenin thlak danglam ngai thil tha lo chu thlak vekin a tha lai chauh i copy hram hram thian ang u. Vanglai chen turin min phal mahse chen dan thiam turin leh kan chungah ro ala rel dawn kan thil tih ang zelin tih chu a conclusion atan a rawn hmang leh lawi si anih kha. A hnai lai hian Amah chu i pan ang u. Nakinah khawngaihna kawng an khar hunah chuan kam tet thawt khawpin auin ngaihdam dil mai ila, tunge i nih ka hre lo ache tih chu kan chantawk lek ala ni ve dawn. Unau duh takte u, he khawvelah kan la awm tlat avangin hei hi hre reng turin ka duh che u a ni “I hlimna tur anih phawt chuan engpawh ti rawh, mahse i inchhir lehna turin eng thil mah ti suh”.

V-4: Hringmi tana doral lian ningzu, engah ka tawn kher che,
Ka thai duhlai min thentirtu, nunrawng chawltui ningzu;
Chunnu, zua leh chinlai unau, samang inthentirtu,
Lanu, val nun hersualtirtu, lutihai mai a lo ni.

A thil chin thin that loh zia a hrechiang hle. Ama nunnawmna emaw a tih kha a nupui then tirtu, a nu leh pa te, u leh nau, chhungkua tibuaitu leh then tirtu anih thu leh midangte tibuaitu, sualna lam tluang zawh tirtu mai niin a sawi hial a. Tangkaina thatna nei lo, lu tihaitu leh tinatu mai niin zu chu angai ho ta hle a ni. Keimahni hma kan sial luat vang leh nunnawm kan duh lutuk vangin ruihhlo tin reng te hi kan ti mai chauh niin alang. Mahni hlimhlawpna mai emaw kan tih lai hian chhungkua leh khawtlang tibuaitu leh mihringnun hial khawngaihna nei miah lova suattu anih zia a atarlang chiang hle. Kan thilchin thin te hi kan thup/zep mai mai tawk leh a that lohna sawi pawha sawi mawi tum hram hram duhtu kan la awm nuk erawh hi chu in enfiah angai hlein ka hria. Keimahni min tibuaitu anih mai bakah kan chhungkua, kohhran, khawtlang min tibuaitu anih thin avangin a turin min fan a, natna hlauhawm tak tak ten min tlakbuat hma hian lungchhirin sim ila, hawikir tawh lovin hmalam i pan zel ang u.

A tawp ber atan chuan he hla thu hian eng thil pawh hi sakhuana thil pawh nise kan ruih chilh hi a tha lo. Thil reng reng hi kan ruih chilh tlat chuan midangte tibuaitu, chhungkua leh khawtlang tana mi hnawksak nihna mai bakah kohhran tibuaituah achang thei tih min hrilh a, eng thil pawh ti ila ruih chilh hi a that loh zia kan hmu thei a ni.



-Alex ZL. Hualngo

HNUNG LAMA THIL AWMTE CHU THEIHNGHILHIN

Philippi 3:12-14 Hmu tawh reng inti ka ni lo va, famkim tawh reng inti pawh ka ni hek lo; “Krista mi man chhan chu ka man thei dah law maw,” tiin, a umin ka um zawk a ni. Unaute u, manah ka inngai lo. Amaherawhchu, he thil pakhat hi ka ti ṭhin - hnung lama thil awmte chu theihnghilha, hma lama thil awmte chu banin, Krista Isuaa Pathian chung lam koh chhan lawmman hmu turin, tiam chin lam chu ka pan ṭalh ṭalh a ni.

2 Korinth 5:17 “Chumi avang chuan tu pawh Kristaa a awm chuan thil siam thar a lo ni a; thil hluite chu a ral ta a; ngaiteh u, a lo thar ta.”

Hnung lama thil awmte chu
Enge ni ang hnung lama thil awmte kan theihnghilh tur chu? Hetia hmuh theih maia kan hnung lama awm zawng zawng - bang te, chair te, mihringte ngei pawh kan hnung lama awm hrim hrimte hi kan theihnghilh vek mai dawn em ni? Ni lo ve, chutiang lam a nih loh thu kan hre vek awm e.

A nih leh, ‘thil’ hmuh theih ni lo, kan hun liam tawh leh kan hriatrengnate em ni? Ni chuang lo ve, kan hun liamtaa kan thil tih ṭha leh kan experience te chu kan hmalam hun atana min puitu ṭha tak turte an ni a, theihnghilh chi ni nghal lo chuan!

Kan theihnghilh tur zinga pawimawh tak pathum lek i’n tarlang dawn teh ang:-
TAWH (Chapona): Piangthar tawh, thiam tawh, famkim tawh, passed tawh, ni tawh, fel tawh, ṭha tawh etc. nun hi kan theihnghilh tura pawimawh berte zinga mi a ni awm e.
Kan hliam hluite: V. Thangzama chuan Mizo hlapui berte zinga mi, “Kuavel I la chhing ngei ang/Tho la ding ta che”, tih hlaah, “kan hliam hluite dam rawh se” a ti. Ram hruaitute zingah tunhmaa thil kal tawhte hre renga inlungrual lo taka kal chuan ramin hma a sawn hlei thei lo vang a, tunhmaa rilru natna leh hliam hluite a dam phawt loh chuan hmasawnna rahbi rah a har dawn a ni. Chutiang chiah chuan kohhran/khawtlangah pawh kan hliam hluite a dam a va pawimawh ṭhin tak em! Inngaihdamna tak tak kan neih a va ṭul ṭhin tak em! 
Kan tihsual/kan fellohnate: i) Mahni lama kan tihsual leh fel lohna te – ruihhlo kan lo khawih ṭhin te, kan lo hmingchhiat tawhna, rawngbawlnaa min tizak fo ṭhinte. ii) Mi chunga kan sualna – mi kan hauhna, kan huatna kan relna leh kan ernate.

Engvangin maw kan theihnghilh ang?
Heng a chunga kan sawi takte bakah pawimawh tak tak a la tam ang a, mahse tun ṭum atan chuan heti zawng hi ni rih sela. Kan sawi takte hi engvangin maw kan theihnghilh kher a ṭulna?

TAWH (Chapona): Hmun leh hun hla tak emaw thu thuk tak emawa entirna pek ngai lovin helaiah kan hmuh leh hriat phak awlsamte aṭangin entirna han pe ila. 

*Keyboard zirna kan huaihawt apianga zirtirtu ten an sawi fo chu, “a zir sil tawh ka zirtir peih lo ania, thu an duh tawh a, basic aṭanga zir an peih tawh ngai lo etc.” tih a ni ṭhin. Thiam ve ‘tawh’ nun nei chu zirtir an har hle a ni ngei ang.

*Zaipawlah pawh thiam tawh, lo hre ve tawh – “TAWH” nunin a ni min tibuai leh ṭhin. Conductor-te hnialtu leh thuawih lo ṭhin thinlung pawh “Tawh” nun aṭangin a ni. Hmanah, chumi khami hmunah lo zai tawh, lo thiam tawh, lo zaipawl member ve daih ‘tawh’in a ni min tibuai ṭhin ni.

*Tawh emaw kan intih chuan hma a sawn theih loh, hmasawnna a dal ṭhin. Tirhkoh Paula nun aṭangin – Paula hian a nunah chhuan tur a ngah mai, Juda zinga Rome mi nihna citizenship nei a ni, dan hremi, Pharisai, Pathianin direct-a a biak, ẽngin a chhun thluk, thilmak tihtheihna, dam lo tihdamna, mitthi kaihthawhte bakah kohhran pawh a din hnem hle. Bible-a a lehkha ziakte lah a ropui ber ber an la ni zui! Chuti chung chuan “Tawh Nun” neih ṭhat lohzia min zirtir a, “Hmu tawh reng inti ka ni lo va, famkim tawh reng inti pawh ka ni hek lo” a la ti fan a. 1Kor 13:9-ah “A kim lovin kan hria a, a kim lovin thu kan hril bawk ṭhin a ni” a la ti lek a. 1Kor 13:12-ah, “..Darthlalangah kan hmu riai ruai a ni”, a la ti chauh mai! Famkim tawh inti te, hre tawh tih nun hian hmasawn a tihar em em a. Tawh nia inhriatna nen chuan hma a sawn theih loh a lo ni.

*Chutih rual chuan tarlan tel ka’n duh chu, “Tawh” nun chu mahniah kan hnawl tur a ni a, kan member zinga “Tawh”te kan hnawl vek tur ka tihna lam a ni lo; an “Tawh” em avangin kan zah zawk tur a ni. “Tawh” hnawl kan tumna lamah Organic Growth tia an hrilhfiah ang chi, a tira taksa peng lo ṭo chhuak ve lem lo, tlaikhawhnua lo piang, pangti chawr, ṭhang duang fu si, lo chawr thar ve dek deka lian tual tual (kan bawh huam huam) a awm chuan taksa tan a ṭha ber lova, nunna hial tan a hlauhawm ṭhin angin, kan fimkhur thiam hle a ṭha ang.

Kan hliam hluite: “Khuavel I la chhing ngei ang” tih phuahtuin, “Kan hliam hluite dam rawh se” a tihchhan leh helai thu rawn ṭochhuah chhan chu ram leh hnam veitute chuan kan hre thiam vek awm e. Kum 1966-ah Zoramin zalenna a sual a, ram leh hnam hmangaih ṭheuh nia inchhal siin hmalak duh dante a inang lo va, chumia ngaihdan hrang avangin MNF leh Union te, PC leh party dang dangte karah pawh inhmuh thiam lohna chhuakin, nunna hial chan tam tak an awm, chu’ng buai lai huna thinrimna leh inhuatna la pai reng a, thu mu hnu, thinurna hlui kha kan hriatreng chuan thawhhona ṭha a awm hlei thei dawn lo, hmasawn chu sawi loh ekna ngaia ek a, hnungtawlh a ni kan chan tur chu. Chuvang chuan he hla phuahtu hian ṭhahnemngai takin hliam hluite damtir a ṭulzia a auchhuahpui a ni.

Rawngbawlna kawngah pawh mihring kan inang lo angin, duh dan leh ngaihdan, mawi tih zawngte a inang vek loa, chungah chuan rawngbawlpuite nen inhnial deuh changte kan nei ṭhin. Meeting-naah te pawh hmaisena inhnial chang kan nei zauh thei, nei lo ṭhin ila duhthusam chu a nih laiin, a awm palh lo thei lova, “a awm ngai lo” ti leh “ka thinrim ve ngai lo” ti chuan dawt an sawi a ni kan ti thei hial awm e. Heng kan thinrimna, kan hliam hluite hi kan theihnghilh lohva kan hriatreng chuan rawngbawl ho te, inhmuh fo te, inkhawm ho te hi a harsa a, chu thinlunga riak reng a awm phawt chuan kan thlarau nun thlengin min nghawng a, mimalah leh pawlah hmasawn a theih loh. “Hmanah khati khan min ti bawk a..”, tia inchang ran tan chuan rorelna ṭha a chhuak thei lovang.

“..Lalpan a ngaidam che u ang tak khan ngaidam ve rawh u.” (Kolossa 3:13). “Pathianin Kristaa a ngaidam che u ang bawkin inngaidam tawn rawh u” (Ephesi 4:32). Ngaidamtu ni ila, i inngaidam tawn ang u, kumhluia kan rilru natna te, mi kan huatnate kha kumhluiin liampui sela, hnung lama awm kan theihnghilh daih tawh lo ni mawlh rawh se.

Kan tihsual/kan fellohna te: Kan hun kal tawha kan tihsual leh kan fel lohna ten kan hriatchhuah changin min tichauvin min tizak fo ṭhin – 
Tirhkoh Paula pawh kha a chhuanawmna sawi tur tam tak awm mah sela, a chak lohna sawi tur a awm tho. Isua ringtute tiduhdah ṭhintu a nihna khan a tizak ve hle ṭhin ang. Rawngbawlpuite rin loh phah pawh a hlawhin mi huat pawh a hlawh fo ṭhin ang. Chung chuan a tihrehawm ve fo ṭhin ngei niin a rinawm a, chuvanga, “hnung lama thil awmte chu theihnghilhin”, ti hial pawh hi a ni maithei a ni.

Tun hma kan hun kal tawha kan sualna kan hriatchhuah fote hian min tizak a, inthlahrunna, tling lo nia inhriatna kan nei ṭhin a, chu chuan huaisen taka ṭawng ve te min titim a, fair taka kal te min tihngam loh phah ṭhin. Min tichaklotu Setana hmanraw ṭha tak a nih avangin kumhlui rual khan kan vuiliam a, kan theihnghilh vang vang a pawimawh hle. Lalpan min theihnghilhsakin, min ngaidam diam tawh si a. 

Petera’n, “zankhuain rim takin kan deng a, engmah kan man lo” a tih ang khan, a hmaa i hlawhchham tawhna avangin beidawn palh a awl viau maithei. Mahse beidawng mai suh, Abraham Lincolna’n President inthlana hnehna a rawn chan hma khan vawi tam tak a hlawhchham a ni lawm ni. I hun kal tawhah Paula te anga i sualna avangin tling lovin i inhria em ni? Lalpan a ngaidam tawh che a, kumhlui liam ta rual khan theihnghilh rawh. Ringtu nunah i lo hlawhchham tawh ṭhin em ni? Thomas Alva Edison-a khan bulb eng siam turin vawi sang khat a hlawhchhampuia, a beidawn loh zel avangin khawvel kan lo en phah tak hi! I hlawhchhamna “Hnung lama thil awmte” chu theihnghilh ve tawh rawh le.

Tin, hengte bakah, mi chunga i sualna – i rel ṭhin te, i erna te, mi i hauh ṭhinna te, i thinlung khakna aṭanga chhuak, fiamthu anga i lantir ṭhin thu kha tak i chhakchhuah ṭhin te kha theihnghilhin sim la, kalsan la, i hnunglama thil awm i theihnghilh lo ni tawh rawh se.

Engvangin nge kan theihnghilh theih loh ṭhin?
Heng kan hnunglama thil awm kan theihnghilh theih loh chhan ni fo ṭhin chu hmalama lawmman awm kan chian loh vang emaw, min tiamtu Pathian kan rin loh vang emaw kan hmuhsit vang emaw a ni ang. Tin, kan kumhlui thlahna hla mawi takin a sawi angin, chatuan hmun min lo thlen khalh a, Lal hmaa kan la dinpui tur a ni tih chiang taka kan hriat ṭhin loh vang a ni ngei ang.

“Dam chhung hi zirna hun a ni” an lo tih angin, ‘tiam chin lam pan’ hi ringtu ten kan chawlhsan tur a ni lo. ‘Tawh’ nun, min tiṭhuanawptu kan nei tur a ni lo va, “hmanah chuan”, tia vanglaini kan sawi kan sawi chuan kan uaiin kan zur tawh tihna a lo ni ṭhin. 

“Chumi avang chuan tu pawh Kristaa a awm chuan thil siam thar a lo ni a; thil hluite chu a ral ta a; ngai teh u, a lo thar ta.” (2Kor. 5:17). Kristaa kan awm chuan thil siam thar kan lo ni ta. Kristaah chuan tih theih loh a awm si lova, “Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei a ni” (Phil. 4:13). He kumtharah hian min tichaktu Krista ṭanpuinain hnunglama thil awmte theihnghilha hma lama thil awmte ban zawkin, min kohchhan lawmman hmu ngei turin tiam chin lam i pan zel ang u.



-Nanaua Chawngthu