KA LO RUIH EM VANG A LO NI

Ka tet lai atang tawha ka lo hriat ve tawh, a hun lai na na na chuan Mizo khawvel deng dawt thei khawpa Music ropui tak, lam peih lote pawhin anngaihthlak phawt chuan an lu an bu nghoh nghoh loh leh an ke tal an lo per thin, lam thlarau keng tel tlat, rualu zawk ten rui chunga an lo sakpui thin leh an lampui thin “Ka lo ruih em vang a lo ni” tih Lalkima zote-in a sak kha, ka ngaihthlak apiangin ka hnuk aulh thin. Ka u, thlafam vangkhua lawi tain run taka mittui luang zawih zawiha tingtang nen a sak thin laite mitthlaah acham reng thin a. Chuvangin tun thleng hian ngaihthlak tawp zai ka rel thei lo. Ka u hriat reng nan tiin ka ngaithla thin a, ka ngaithla ngun tawlh tawlh a, a hlathu pawh tha ka tiin ka by-heart ve viau. Mahse tumkhat chu a hlathu hian min rawn pawl tlat mai. Ka u ka hrechang tawh lo, a hla thu khan min vel tap ta! A phuahtuin a phuanchhan ‘Mapuii’ thil hrehawm tam tak atawn te leh beidawnna ruam a zawh dan turte mitthlaah arawn lang uar uar a, ka van lainat tak em! Zu, ka in lo a tih lai pawha rui reng thei bula zan mu chhing thei lova han mut reng tur leh hringnun damchhung tawite hman ralna atan chuan a hringnun hlut zia hrechhuakin hawikir leh tawh lo turin a rilru asiam fel hnuah pheikhai vawrin achhuah san ta. Apasal chuan lungchhirin leh ngaiin au mahse Mapuii chuan a hmangaih ngawih ngawihin amah leh fanaute aiin zu athlan thin avangin a hmangaih, a pasal leh a fanaute chu hmangaih hle mahse mittui nen a then tawh avangin kir zai rel leh a tum bo lo. He hla siamtu chuan, “Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta” alo ti hial a ni. 

A hmeichhia zawk chan chauh ka thlir chuan he thu hi arawn thleng nghala: A hmangaih tak tak lo aniang emaw a fate angaihtuah lo tawp anih chu. Fate tlansan thei nu chu a mak hle mai te pawh thenkhat chuan kan ti mai thei. Nupui fanau nei ka nih loh avangin ka tang huai lo mai ang hemi zawnah chuan. Mahse a hmangaih a pasal leh a fate fahrah dan tur te a ngaihtuah lo bik lovang. Chem zum tawk nen a thinkhai zawk khawpa na ti tak leh fate then hrehawm tur zia leh angai tur zia hre reng chunga a fate tlansan thei khawpa huaisenna anei hi kei chuan a fakawm ka tia, a Pathian thu zawngin min herluhpui hial a ni. He khawvel thil kan hmangaih em emte, min tinatu leh min tihrehawmtu tih hre reng chungin kan then ngam lo/phal lo fo chuan Mapuii pawh kan tluk lo tihna a ni. Thenkhat chuan then tumin kan bei ve fan fan thin a, vawi tam tak kalsa/bansanin hmatiang kan thlir mek laiin aparmawina leh azu thlumna tinreng chuan min au leh meuh chuan mittui nena kan then hnu chu duhten kan pawm leh mai thin. Isuan “Kal la tun hnuah ti sual leh tawh suh” uirenu hnenah a ti a. “Jentailte duhzawng tih nan leh hurnaah te, taksa chaknaah te, uaiin hehnaah te, zu hmun hlimnaah te, zu inhonaah te, milem biakna tenawm takah te awm nan tun hma kha a tawk tawh ang” (1 Pet. 4:3) tih ziak kan hmuh angin kan tun hma hun kan chhuahsan tawh hnuah kir leh tur kan ni lo tih alang chiang hle. Lota nupui kha i hre reng ang u.

Hmeichhia zawk chan ka sawi tawh bawka, mipa zawk chan erawh chu hlathu hmang hian a fiah hlein ka hria. Chuvangin a hla chang khat ang zel hi kan tarlang tel zel ange.   

V-1: Mapui, kan inthenlai khan e, zu ka in lo ka tih kha,

Mahse, khatih laite pawh khan ka rui reng si a;

Mapui, luaithli nul chunga e in run lam hawng tura,

Pheihlai i han vawr laite kha, ka lo ruih em vang a lo ni.

Zu a ruih thin avanga annu hawng tur achelh mek lai pawhin a rui tih a inhria, mahse annu, then hlen tur chuan angaingam bik lo aniang achelh ve tang tang a. Dan rual lovin mittui nen annu chuan achhuahsan hram. Chhuak lo turin a theih ang tawkin chelh ve mahse achelh ding zo tak loh avangin i duh duhin va awm tawh. Engahmah ka ngai bik lo che, a ti hauh lo mai. ‘Hreh tak chunga mittui nen in in lam i pan dawn khan ka ngaingam bik lo asin. Khatih hun lai tak kha chuan lo rui lo ila a tha tur.... avan pawi tak em ka lo rui em vang a lo ni’ a ti ngawih ngawih a. Amah avanga midang (a nupuiin) a tawrhnate hrethiam takin a beiseina chu beisei bovah chantir mahse a tlin lohna leh a tih sual a hrechiang hlea, pawi a ti hle tih a hriat theih. Azialo hle mai, keimahni avanga rilru, thlarau leh tasaa dam lohna/natna neite lakah inthiam lohna pakhatmah nei lek lova la diriam zui zel leh a hnunglama la sawi chhe fo duh kan awm chawk. Engvangin nge kan hnenah a tui theih loh? Engvangin nge inthlahrung reng renga hun a hman tak? A hma khan hlim takin hlimzai kan vawr thin ani lawmni? Kal bo lo tura chelh hram hramtu beiseina leh ngenna tihlawhchham anih hnuah pawh kal bo lova duhtu chuan ka thiam loh ani, ka ruih vang (ka tihsual a ni) vek a ni, la ti thei hram hramtu kha Angel ani lova, Bible-a hming chuang Mosia leh tirhkoh Paula pawh anni hek lo, kan Mizo-pa Lalkima Zote (ama phuah nia ka hriat vangin) ve mai kha a ni. Annu khan awmze nei lovin achhhuak lo, chhan tha tak a awm ang khan nang leh keiin kan hriat loh leh ho taka kan ngaih hi thenkhat tan hliampui tuar anga natna alo tling thei. Chu chu ngaihtuah lek lovin aduh leh kal ang hmiang ti mai tur kan ni lo. Ka lo ti na deuh em ni? Apawi enge ka sawi? tih hi ngaihtuah let ve ila, eng emaw tak achhan chu a awm ve ngei ang. Keimahni avanga rilru nate hi pawi tihna chhetemah nei lova kan en liam ve mai thei anih chuan in enlet vat kan ngai tihna a ni.

Ch: Min ngaidam rawh Mapui, thiamna reng nei lo val hi,

Min ngaidam rawh Mapui, lung lem reng reng ka nei lo;

Ih maw, keimah vang khan maw suihlungphang reng renga,

Zan mu i chhin loh laite kha, ka lo ruih em vang a lo ni.

Min ngaidam rawh, min ngaidam rawh. Thiamna reng reng ka nei lo. Rilru hah leh hrehawm takin zan mu pawh chhing thei lova i suangtuahna vakvai nen laikhum i zal thinte kha ka dawnkira avan pawi tak em keimah vang ti raw? Ka lo ruih em vang a lo ni, min ngaidam hram rawh aw, a ti lawm lawm si a! Mahni thatna, felna leh dikna chauh inhmu ringtu leh hruaitu fel over kan va tam sawt ta ve. Mahni dik lohnaah pawh ngaihdam dil duh miah lova la hawi sang vah ngam ringtu kan awm ta nuk bawk. Chawimawina leh hmingthatna tlang sangah chauh len tum aiin tlin lohna leh fel lohna inhria leh ngaidam ngai nia inhriatna hi ringtute kan thanlenna tur kawng pawimawh tak ani zawk. Chhuk/inphah hniam zawnga kan than len a hun tawh. Ngaidam thei lotu i nih chuan ngaihdam i tul hunah ngaihdam beisei bik suh.  

V-2: Mapui, lamang let leh hian e, kan run lo lawi leh la,

Chutin ka nun ka sim tawh ang, hlimten i len ve nan;

Tia ka lo dawn thinte kha, a thlawn mai an chang ta,

Mahse engdang vang a ni lo, ka lo ruih em vang a lo ni.

Mapui, ka ngai tawh lutuk che, lo kir leh rawh. I lo kir leh phawt chuan ka nun tha lo zawng zawng ka sim tawh ang. Zu ka bansan tawh ang. Hlim taka i awm theihna tur anih phawt chuan keimaha siam that ngai awm zawng zawng hi ka siam tha vek ang. Khawngaihin lo kir leh hram rawh tiin a nun thlak danglama, fel taka awm tawh tura a intiam lawm lawm pawhin beidawnna mai bak lo chu atan engmah atanga bei tur an awm hlol si lo. Chutichung chuan achang tawpah ilo kir duh loh chhhan chu engdang vang ani lo, ka tha tawh ang ka ti ziah thin a, rei loteah ngai ka awh leh a, ka rui leh mai thin a, min ring zo tawh lo a ni. Mahse tun tum hi chu ka ti tak tak asin. ka rilru put hmang leh ngaihtuahna hi theih nise Big Screen-a tarlan ka van duh tak em, i hmuh theihna turin leh min rin theih nan. Ka dem lo che, ka rui thei em ani ala ti fan. 

Aw nang nuthlawi, Mapui, lo ngaithla teh, a hma zawngin ka fak che a, tunah zet chuan ka demna che anka ngaithla turin i beng rawn dawh hnai rawh le. Inpain vawi tam tak thil a tisual tawh a, a thil chin tha lo avangin hrehawm tam tak i tuar bawka, a that beiseiin ilo kalsan tawh thin a. Mahse ka fel tawh ang tiin a bum che a, rei loteah achindan pangngai bawk a rawn ching chhuak leh si a, tuna inpa i rin lohna leh a thusawi i awi ngam lohna zawnah chuan i demawm hul hual loh. Mahse mipain heti taka ngaihdam a dil hnuah che leh a thilchin tha lo bansan a intiam tak zet tawh hnuah pawh i kir duh chuang lo erawh hi chu i tan thil pawi tak ala thleng lovang tih hi a sawi theih loh a nia. I pasal leh i faten an mamawh che. Nu berin pasalte inchhir chau ngawih ngawiha leivuta thusawp nuai hi ilo thlir mai mai thei ang maw? I fate riltam au thawm te kha i bengah alut lo ni awm takin i tukhumchhah lam ila hawi zawk a maw? Lalpan mi inchhir ngawih ngawihte chu enganga thilsual lo ti tawh mahse a inchhir zia a hriaa angaidam duh asin. Tunah mi hmuhah tlusawp nuaiin rilru mulmal nei lo mahse Lalpan a kai tho leh anga a la tungding leh dawn. Nangmah vanga achinlai tha lo zawng zawng pawh tlan san huamin ngaihdam dilin i bulah hlim taka awm leh nangpawh hlim taka awm tura a duhna zawng zawng pawm thei lo tura luhlulna thlarau i neih kha thlarau sual tih hria ang che. I hmangaih thin i pasal sualna leh tlin lohna i ngaidam thei lo anih chuan tunge i nih bik? Pathian aiin i ropui zawk em ni? Khawvel leh Van leh achhunga awm zawng zawngte chunga roreltu i ni emni? Hnai lo, i pawm thei lo anih chuan inpa thil lo tih sual tawh zawng zawng aia nasa thil sual i tihah kei chuan ka ngai.  

V-3: Aw hun, zamual liam tawhte kha, kohkir theih chang se maw,

Chutin nangnen suihlung rualin, runhmun leng leh ila;

Samang then zai rel lo hian e, hringnun kan hmang dun tur,

Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta.

Ava’n inchhir tak em tih chu a hriat thei hle mai. Hlim taka an lo lendun tawhna te, an tuanna leh mual te, laikhum an zal dunna te chu adawnkir chang leh an sulhnu achhuikir changin angaihna ti zualtu mai an chang zel si. Khua rei hian hnem a hnehin khua rei hmain annu ngaiin a fam zawk mai lovang maw tih theih hial khawpin annu a hmangaihna chuan kian zai a rel san thei si lo. Nun bul tan that leh achak ngawih ngawiha, achang chuan a beidawng ve thei hle tih a hriat ‘Mahse ngaiin au mah ila, a thlawn mai mai an chang ta’ a ti.

Kan hun kal tawh a kan thil tihsualte kha nawhreh theih ani tawh si lo. Mi hmu chi anih chuan a hmutu mitah leh thinlungah acham reng a, benga hriat chi anih chuan a hretu bengah acham reng si. An thil hmu leh hriatte hi sawi lova ngawihbopui mai mai thei lah an vang tawh si. Kan thil tihsualte hmang khan miin kan duh loh chung chungin an thuhnuaiah min dah thei a ni. Chuvangin tunhma huna i thil tih kha a nawhreh theih lo tih hriain, i vawin hun hman zel hi fimkhur rawh. Nawhreh chak leh ngai, nei lo turin i tawngkam, i chetzia fimkhur la, thiankawm dan tawk thiamin thian kawm tur uluk bawk rawh. Tin, i awm duhna hmun leh i thiltih duhzawngte leh i hmu chak, i hriat chak chenin thlak danglam ngai thil tha lo chu thlak vekin a tha lai chauh i copy hram hram thian ang u. Vanglai chen turin min phal mahse chen dan thiam turin leh kan chungah ro ala rel dawn kan thil tih ang zelin tih chu a conclusion atan a rawn hmang leh lawi si anih kha. A hnai lai hian Amah chu i pan ang u. Nakinah khawngaihna kawng an khar hunah chuan kam tet thawt khawpin auin ngaihdam dil mai ila, tunge i nih ka hre lo ache tih chu kan chantawk lek ala ni ve dawn. Unau duh takte u, he khawvelah kan la awm tlat avangin hei hi hre reng turin ka duh che u a ni “I hlimna tur anih phawt chuan engpawh ti rawh, mahse i inchhir lehna turin eng thil mah ti suh”.

V-4: Hringmi tana doral lian ningzu, engah ka tawn kher che,

Ka thai duhlai min thentirtu, nunrawng chawltui ningzu;

Chunnu, zua leh chinlai unau, samang inthentirtu,

Lanu, val nun hersualtirtu, lutihai mai a lo ni.

A thil chin thin that loh zia a hrechiang hle. Ama nunnawmna emaw a tih kha a nupui then tirtu, a nu leh pa te, u leh nau, chhungkua tibuaitu leh then tirtu anih thu leh midangte tibuaitu, sualna lam tluang zawh tirtu mai niin a sawi hial a. Tangkaina thatna nei lo, lu tihaitu leh tinatu mai niin zu chu angai ho ta hle a ni. Keimahni hma kan sial luat vang leh nunnawm kan duh lutuk vangin ruihhlo tin reng te hi kan ti mai chauh niin alang. Mahni hlimhlawpna mai emaw kan tih lai hian chhungkua leh khawtlang tibuaitu leh mihringnun hial khawngaihna nei miah lova suattu anih zia a atarlang chiang hle. Kan thilchin thin te hi kan thup/zep mai mai tawk leh a that lohna sawi pawha sawi mawi tum hram hram duhtu kan la awm nuk erawh hi chu in enfiah angai hlein ka hria. Keimahni min tibuaitu anih mai bakah kan chhungkua, kohhran, khawtlang min tibuaitu anih thin avangin a turin min fan a, natna hlauhawm tak tak ten min tlakbuat hma hian lungchhirin sim ila, hawikir tawh lovin hmalam i pan zel ang u.

A tawp ber atan chuan he hla thu hian eng thil pawh hi sakhuana thil pawh nise kan ruih chilh hi a tha lo. Thil reng reng hi kan ruih chilh tlat chuan midangte tibuaitu, chhungkua leh khawtlang tana mi hnawksak nihna mai bakah kohhran tibuaituah achang thei tih min hrilh a, eng thil pawh ti ila ruih chilh hi a that loh zia kan hmu thei a ni.

-Alex ZL. Hualngo