CHUNNU

Chunnu tih ṭawngkam tak hi khawi hmun leh engtik aṭanga hman ṭan nge tih hre lo mah ila, a awmzia leh hmanna erawh chu Mizo ṭawng thiam tawh chuan kan hre vekin a rinawm. Nu sawina satliah ni lovin zah leh hlut taka hla thua kan phuahna a tam ber nghe nghe a ni.

Kristian ni kher lo leh sakhua pawh nei chuang lo nu pawh hi Pathian anpuia siam tho an nih avangin hmangaihna neia fate tana nu ṭha tak, pasalte tana nupui ṭha tak an ni ve thei tih hre tel ila, Kristian nu ṭha lam kawk zawngin rilru pe ang aw.

Naupan laia, “Ka nu, ka nu duh tak chu” tih kan zir lai khan ka nu hlutzia ka hre ngai lova, chawimawi tumna leh a thu awih phah nan ka hmang hek lo. Keimah ang kan awm nual ka ring. Ka nausen deuh laiin fu huan kan nei a ni awm a, chuta kan chhung feh lai chuan khuaiin min chhung seh a ni awm e. Kei chu ka nuin a pawnfenin min khuh/tuam tlat a, ama’n a tuar char char tih min hrilh ṭhin. Pahnih khat chuan min seh hman a ni awm a, ka lu a ṭuak hma an rin thu an sawi tel ṭhin, ka nu erawh chuan thidang khawp hialin a lo tuar a ni awm e.

Ka pa hi ka hriat chinah kohhran hruaitu a ni ṭhin nain kei erawh chuan ka pianthar hma zawng chak taka Biak In pan ka nei ngai lo thung a, ka naupan laia ka balh ṭhinzia, inbual ka hrehzia leh kum 12 ka nih thleng pawha ka ṭap leh titau ṭap chunga ka nu min bual ṭhinte kha ka hre thar leh ṭhin. Ui leh thlahrang lam hi ka hlauvin ka ṭih em em a, thlahrang an sawia ka nu ka belh ṭawk ṭawk laite ka la hria. Kum 16 ka nih kuma ka pianthar hnuah, kum 17 ka niha ka nu vanga chu’ng ka hlauhte hlau ta lova ka awm chhan kha ka ‘Chunnu’ vang liau liau a ni.

Kan khuaa kan Biak In thlang ep chiah hi school mual niin Primary School a awm a, tah chuan zanah ka han ṭawngṭai ṭhin; khua aṭangin a fâl a, a reh ṭhat vangin. Zan khat ka ṭawngṭai chu school verandah-a thingzaiah ṭhuin ka tui khawp mai a, tui vanglai takin verandah chung rangva chu bawngtuthlawh hnuh rik ang hian a rawn ri tuarh mai a le! Aw ka chhuah thei tawh lo reng reng nia!! Rei fe chutia ka awm hnu chuan rilruin, “nangin min puih leh ka hneh ang hmelma..” mak tak maiin ka aw a rawn chhuak leh ta. Lawm avanga mittui tla chungin ka ṭawngṭai chhunzawm leh a. A hnu rei vak loah a hma aia ring leh rei zawkin ka chung chu a rawn ri leh ta tuarh tuarh mai a, a hma ang bawkin ka aw kha zuk chhuak leh thei miah lova le!

“Nangin min puih leh hmelmate…” tih hla thu bawk ka chham rilruk leh hnu chuan mak tak bawkin ka aw chu a rawn chhuak leh ta a; mahse, ṭawngṭai chhunzawm ngam lovin ka haw ta a ni. School mual leh Biak In inkarah in sa tharte chu an lo men avangin ka lut kawi zawk a, Pu Thanchhunga (an pa ber, tunah pawh a la dam) chuan ka ṭawngṭai leh thil ri nasa takte chu lo hriain ka aw a tawp tak daih ṭhinte avang khan min lo ngaihtuah hle a lo ni a, ṭhenawm hnai ber va pun a tum vel lai takin ka thleng thla a ni awm e.

Ka haw nal nal a, zaikhawm tlakah pawh ka inngai tawh lo, Krismas hlim vanglai a ni nain. Ka nu a lo la meng a, thil awmzia ka’n hrilh chuan, “chuvang a nih dawn chu ka zai tui theih reng reng loh, ka rilruah nangmah tihchak hi ngaiin ka hria a, ka lo haw a, i lo awm si lo”, tiin Pathianin ramhuai a ngamzia leh a hneh tawh dan te, Ama zarah kei pawhin ka hneh thei a ni tihte chu min hrilh ṭeuh a. Min ṭawngṭaisak hmaa, “Isua i neih chhung chuan ramhuai leh thlahrang chu a hlauhawm loh” min tih kha erawh chu kum 20 chuang fe ral hnu pawh hian ka theihnghilh thei ta lo a nih hi!

Theihnghilh lo chauh ni lovin a tukah kan meihawl en turin ramhnuai hla tawkah keimah chuahva min tirh pawhin ṭawngṭaina nen min thlah thlap a, hlauhna ka nei ta miah lo a nih chu le! Chumi hnua kan Biak In hrâng an sawi, a bul hnaia mi ten an insawn chhuah hialnaah chuan ka ṭawngṭai tlaivar ta ṭhin a, ka ṭawngṭai zan chuan thawm hlauhawm an hre ngai lo. A hnuah school muala ka awm lai bawkin an thawm sawi, mistiri in sa leh perek kheng/kilh, randa-a thing nawt ri etc. an tihte chu ka hre ve ta hlauh mai a! Thawm dim thei ang bera panin ka va fiah a, Biak In bang pawp kar aṭanga lut uipuiin kan khuang chu a lo pet ṭhin niin! Chuta ṭang chuan ngaihngam takin kan inkhawm ngam leh ta a ni. West Serzawla ka thawh laiin Sairang hospital-a thi nu pakhat chu a thih zanah a khumah thisen an hmu ṭeuh mai a, khaw hrana thi si chu mak tiin in riak pawh an awm ngam lova, ka fiah a, engmah a lo ni lo. 1992 kumthar ni taka Aizawla ruang an chhar, a hnua an ruang chharna Chanmari luia li pakhat chu zan tin a ẽng ṭhin an tih pawh chu Ramthar veng electric eng reflect mai a ni tih ka fiah bawk. Heng ka’n sawi duh- na chhan chu, ka Chunnu lungmawltẽ mai khan Pathian avanga hlauhna min umbosak hi a hlu em atin a ni. Hman kum lawk, Greater Noida-a kan Mizo hme- icheho thlahrang hmu leh hlauho pawh bepawpin ka va hnem a, kal hial erawh ngai ta lovin ṭawngṭaina nen engmah lovah an chhuah ta tih hriat kha a hlimawm zui hle.

Nute min zirtir leh kaihhruaina zawng zawng hi hre reng vek kher lo mah ila a hlutiza kan hre telh telh ṭhin. Kum upat hnu ni kher lo, a hre thiam hma apiangin Nute hi an/kan hlut thiam mai a lo ni e. Tun hnaiah mahni nute kutthlak leh that hial an awm thu kan hre zauh zauh, nu zir loh nge ni anga fa zir loh ni ang aw tih vang vang a awl hle.

Tunah chuan Bible aṭangin nu ṭha leh ṭha lote tlem han thai lang ila:- Sari kha pasalte zah thiam tak niin ‘ka Lalpa’ ti hiala kotu ni mah se an nupa kara Pathian remruat nghak chhuak zo lova a pasal a nawr nat luatah a rilru hahna tur Ismaela a lo pian phah ta a nih kha.

Rebeki pawh khan a pasal tilawm thiam hle mah se an nupa kar tikhitu a ni tlat mai. Fa duat bik nupaa neih hi ṭhatlohna lai a awm tlat a ni tih kan hmu thei. A dam chhungin a fa duat Jakoba kha a hmu ta lo a ni. A chanchin ziah ni hauh lo mah se Puithiam Samuela nupui khan a pasal buai tak, thubuai rem leh puithiam hna, a hnam pum tana a thawhbuai em em lai khan a fate kha lo zirtirin Pathian thuah lo kaihruai nghet sela chuan Israel hnam kha a fate vangin an hel a rinawm loh, nuin a mawhphurhna a hlen ve lo aniang tih a rin theih a ni.

Abigaili pasal Nabala chu mi phunglung leh Beliala fa niin a ṭawngkam avang khan Davida hote chuan an chhungkuaa rawn thah chimih an tum a nih kha. Hmeichhe fing leh bengvar inngaitlawm thiam tak Abigaili avangin an him ta vek tih kan hria. A pasal zuruih laiin thutak a sawipui duh lova, a finzia a lang chiang hle a ni.

Thuthlung Tharah Pathianin a fapa paitu atana a thlan chu nula thianghlim a ni; kan nulate khan in thianghlimna hlut teh u. Mari chuan Isua a hring mai ni lovin a naupan lai aṭangin Temple-ah a tlangneltir hle a, Pathian thu pawh a hre hle a nih kha. Chu nula thianghlim fa Isua chu KHAWVEL CHHANDAMTU a lo ni ta

Timothea faktu Paula’n a fakna chhan, a rinna chu a pi Loisii aṭanga awm daih tawh a nih thu a sawi. Chu Loisii chuan a fanuah rinna a tuh a, chu chuan a tupa chu fak tlakin rah a rawn chhuah ta a nih hmel ta ber a ni. Entawntlak a ni. Fa enkawl ṭhat hian keimahni/nu leh pa mai an tilawm lova, thlahte zel mi fakawmah an lo chhuah a lo ni!

Tunlai kahwvelah kan fate hian engtinnge kan tel lova ram hran an dai ang a, mahniin khawi nge an thlen ang tih leh an tlat hran hun tur hriat a har tawh em avangin, nu leh pa angchhunga an awm lai ngeia Pathian thu tuh ngheh leh thlarau nuna chher ngheh hi a pawimawh tak zet a; rilru leh ngaihtuahna sen nasat a ngai tawh hle a ni. Pawngpaw vin, tirh tawp, hauh tawp, tihsak tawp, midang laka chhan leh ringawt ṭhin hian fate a tichhe duh hle a, nu leh pa mualphona an thlen duh hle.

Ṭawngṭaisak chunga zirtir, kaihhruai, entir te erawh chuan a ṭha lamah a puitlintir ngei ngei ṭhin. Nute taimakna hi faten an chhawm chuan fa ngaihtuahawm an tlem ngei ang tih a hriat theih a ni. Chutianga fate buaipuitu ‘Nu’ chu hre nghalin hlutthiam nghal lo mah se hriatchhuah hun leh entawn hun an nei ṭhin a, daisual zauh nei ṭhin mah se an chhe hlen ngai lo a ni.

(He thu hi kumin 2017 Nute Ni denchhena ‘Chunnu’ tih thupui hmanga MCFin thu inziahsiak a buatsaiha lawmman dawngtu kha a ni. Tlemin kan tichhuak har deuh a thupha kan chawi e.. Ed.)

-JL Liana