Saturday, April 16, 2016

LALPA CHAWIMAWI

(Luka 1:46-47 I Petera 2:11, I Kor 6:20, Rom 12, Sam 150)
Lalpa kan chawimawi dan tur langsar zual deuh deuh ṭhenkhat han tarlang hmasa ila:

1. Zaiin (I Chro. 16:23, Sam 47:6):- Zaia kan fak mai piah lamah hian, a hanga zai ni mai lovin, ‘rimawi’ nen a ti kher niin mithiam ten an sawi. Heng Rom 15:9, I Kor 14:15, Efesi 5:19, Jak. 5:13 ahte hian Greek ṭawng ‘Psallo’ tih a hmang kher a, chu chu ‘rimawte nena fak’ sawina a ni an ti. Rimawi tellova zai chu duh zawk ni se chuan, Greek tawng ‘Ado’ tih a hmang zawk ang a, chumi zawmzia chu rimawi tellova zai tihna a ni awm e.

2. Ṭawngkain (Sam 71:24):- Sam ziaktu chuan “ka lei pawh hian nilengin i fel thu a sawi ang” a ti. Kan lei hi a felna fakna leh Chanchin Ṭha hril nan a pawimawhzia kan hria e.

3. Sumin:- Thufingte 3:9 chuan, “I sumin Lalpa chawimawi la, i thil lo pung hmasa ber zawng zawngte nen” a ti hmiah mai. Sum leh pai, thilpek hmanga Pathian chawimawi hi kan rawngbawlna pawimawh tak a ni. Malakia 3:10-ah pawh van tukverhte hawngin malsawmna dawn sen loh khawp hial min vur dawn nge dawn lo fiah turi min ti hial nia.
Heng kan sawi takte bakah a dang tam tak pawh a la awm ang. Amaherawhchu, a tlangpuiin heng kan sawi tak ang chi hi chu keini Zofate hian kan zawm tha angreng viau niin a lang.

Tun ṭuma kan ngaihtuahho atana ka’n duh ber zawka chu, khing a chunga mi te mai bakah kan nun leh chetzia ngeia a taka Lalpa chawimawi hi a ni.
Pathian thu ṭha tak tak a sawi theih mai a, fak hla mawi tak tak a sak theih, thilpek tam tak tak mi hausa te chuan an pe thei. Mahse chutiang ni siin kan nunin Pathian a chawimawi lo vethung thei tlat. Kan nunah entawn tur an hmuh si loh chuan Krista hnen hruaithlen chu sawi loh ringlo mi Kristiana siam a hnekin, kan ringtupui ngei ngeite pawh kan titlu palh zawk thei a ni.

Lalpa kan chawimawina tur chhan hi tam tak sawi tur a awm ang a, kan sawi vek seng lo vang. Min chhandam avang te, a khawngaihna nasat em vang te, a rinawmna te, a thianghlimna te, a malsawmna kan chunga a vur zozai chhiar sen loh avang te etc.. Tun ṭumah hian lei leh van siamtu kan Pathian kan chawimawi nachhan tur pahnih lek lo lachhuak dawn ila:-

A ropui em avangin
Kan Pathian ropuizia hi sawi sen a ni lo vang. A thilsiam zinga mi mihring special taka a duante aṭang ringawt pawh hian chai tham fe a awm ang a. Ama’rawhchu, he kan leia a thilsiam leh van lam te khi thlir bing ta ila.

1) Khawvel leh a chhunga awm zawng zawngte siamtu kan Lalpa Pathian hi a va ropui em! Mihringte hi fing intiin khawl ropui leh changkang tak takte siam chhuak mah ila, kan finna a san poh leh Pathian thilsiam ropuizia kan hrechhuak tam deuh deuh mai a ni e. Kan changkannate chuan khawvel thunun theiin inngai mah ila, ramsate leh kan mihringpuite chu kan thunun thei mahna, natna tam zawk pawh a damnate kan hmuchhuak, hmelchhiate pawh kan insiam hmelṭha thei. Piannalh lote pawh kan insiam piannalh thei. Sik leh sa-te pawh eng emaw chen chu inchhung lamah kan control thei.

Mahse, khuarel chhiatna tak tak - Tsunami te, thlipui te leh lirnghing te a lo thlen chuan engmah kan nih lohzia a lo lang leh ṭhin. Leilung inthuahthip dan te, boruak leh tuia kan mamawh tawk Hydrogen leh Oxygen lo awmzia te hi a va mak em!

Mihring hian thlipuite kan tlehtir thei em? Ruah te kan surtir thei em? Tunlai khawvel changkang tawh tak kan tihah hian India ram ngeiah pawh ruah sur ṭhat loh kum chuan khawkheng vangin buh leh bal thar ṭhat loh kumte a ni mai mai zel chu a nih hi.

Zakaria 14:4 in “Tin, Olive tlang chu chhak leh thlang zawngin a laiah a phel ang a..” tia a lo sawi te hi, Mizo scientist ropui Dr. Lalliana Mualchin, lirnghing chanchin lama thiamna thuk tak nei pawhin henglai ram hnuaiah hian lirnghing kawng a awm ruah thu a sawi ve chat mai! Lirnghing kawng ‘fault’ Pathian siamsa te hi mihringin kan tidanglam thei em? Lirnghing kan dang thei em? Sepui ruah tuar mai lo chu tihtheih kan va nei lo em! Nepal ram lirnghing ṭuma Bollywood mi lar pakhat an kawmnate kha kan chhiar ve hlawm emaw? Lirnghing laka invenna mihringin kan inzirtirna, awareness kan inpek ve thinte pawh a hmunah tak tak chuan hman a har hle a nih awm kha!

Chutiang zawng zawng siamtu kan Lalpa Pathian chu chawimawitlak a va ni tehlul em!

2) Vansang lam han thlir ila, Sam 19-naah te pawh Lal Davida’n a lo sawi daih tawh. A chunga kan sawi tak ang khian he kan khawvel mah ropui kan ti a, mihring ten tihtheih kan neih lohzia leh kan thunun phak lohzia kan hre chiang tawh. Chu kan awmna lei mihringte tana thunun phak rual loha ropui chu Ni (sun) lakah chuan engmah lo mai a lo ni lek si. Ni khi kan awmna lei let 330,330 laia lian a lo ni a, kan lei chu ni heltu pakhat niin solar system zinga pakhat mai kan ni a, ni chu planet dang 8 nen kan orbit theuhah kan lo hel ve mai mai niin! Darkar 24-ah vawikhat virchhuak chungin ni khi kum khatah vawikhat kan helchhuak a. Kan Ni (sun) chuan amah heltute chawp chuan amah aia lian lehchhawng arsi dang min lo la helpui zui! Chu arsi-te pawh chu milky way-a arsi maktaduai tam tak zinga pakhat mai a lo la ni lehzel a. Milky way ral lehlam aṭanga a tawp chu kal turin light year 100,000 kal a ngai. Ëng (light) hi second 1-ah km 290,000 vela chakin a kal thei a, chu chu ‘eng kum’ (light year) an ti a ni. Chutiang khawpa chak pawh chuan zin ila mihringte dam chen chu kan thleng thui dawn lo hle mai!

Chutiang khawpa zau leh ropui, mihring mihrinna aṭanga sawifiah phak loh khawpa ropui galaxy pakhat chu a nih laiin, chutiang hlir galaxy dang nuaih chuang, khi van thengrengah khian a la awm an ti. Chungho chu an thlawk reng a, kan galaxy ngei pawh second 1-ah km 600 vela chakin a thlawk reng. Hel dang an lo la nei lehchhawng zel a niin an ngai.

Chutianga arsi te an inhel kual mup mup ang chiah chuan, mihring tena kan mit lawnga kan hmuh tham loh khawpa te, ‘Atom particles’ chhungah hian proton leh neutron a awm a, Proton leh Neutron inkarah chuan electron sing chuang fe thawl takin an lo la awm lehzel a, chung proton, neutron leh electron te chu arsi vir kual leh inhel tawn angin an lo vir kual ve zak zak mai an tih chu!

Ngaihtuah phak loh khawpa lian leh ropui aṭanga hmuh phak loh khawpa të chhunga roreltu leh chung zawng zawng siamtu kan Pathian chu fak leh chawimawi tlak a va ni tehlul em! A ropui nasat em avanga chawimawi chu kan tih theih tawk a ni mai e.

Chanchin Ṭha hriltu kan nih avangin
Marka 16:15 Ramtinah thilsiam zawng zawng hnenah “Chanchin Ṭha” hril tura tih kan ni. Chu kan Chanchin Ṭha hril tur kawngah chuan thuin kan hril vek thei lo, kan ṭawng thiamin a daih lo va, kan finnain a tlin hek lo, thilpek tam tak kan pe ve thei lo pawh a ni thei. Amarawhchu, kan nunin kan awmnaah chu Chanchin Ṭha chu kan hril thei si a ni. Kan nuna Lalpa kan chawimawi tlat chuan nasa takin Chanchin Ṭha kan hril a lo ni reng a, a pawimawh tak meuh meuh a ni.

Efesi 6:1-3-ah Naupang ten nu leh pa chawimawi tur tihte kan hmu. Mother’s Day/Father’s Day-ah te facebook-ah “ka nu/ka pa ka chawimawi e, ka nu/ka pa ka hmangaih che” etc. tih te kan uar, a tha hle. Mahse nu leh pate kan chawimawi dan tur chu an thuawiha an thu ṭha min hrilhte nunpui zawk a ni. Tichuan, kan nuna nu leh pate thu kan zawm chuan kan tan thil ṭha leh malsamna a lo ni a, malsawmna kan dawna hlawhtlinna kan chan chuan ‘nu leh pa chawimawi’ kan lo ni daih mai.

Chutiang chiah chuan Lalpa Pathian chawimawi tur pawh hian kan nun ngeia kan chawimawi hi a va pawimawh tehlul em! Pathian zahawmzia, ropuizia leh thiltihtheihzia hriatchianna aṭanga a thu awih a, a duhzawnga kan nun ngei kan nunchhuahpuina hi Lalpa chawimawina kawnga pawimawh berte zinga mi kan ti thei ang. Thu mai ni lovin chetzia leh awmdana kan Pathian duhdan kan lanchhuahtir hian Lalpa kan chawimawi a ni.

Krista Chanchin Ṭha kan nunpui chu mi ten an hmu tur a ni. Nuna Pathian chawimawi ṭhinte chuan mihring mawina tur zawng lovin Pathian mawina tur an zawng zawk a. Mihring aiin Pathian an hlau zawk ṭhin a, an ringtupuite chauh ni lovin, ringlote pawhin an nun leh thiltihah te, an thusawiah te hmuh an nei ṭhin. Thlarau thianghlima mi an khah hian an nunin Pathian an lo chawimawi ṭhin a lo ni.

China ram Missionary ropui tak, Hudson Taylor-a chu Communist sawrkar-in a chanchin dik lo zawnga ziak turin mi pakhat an ruai a, an mi rawihpa chuan Taylor-a chanchin ziakna bu hrang hrang a la khawm a, a en tam tawlh tawlh a, Taylor-a nun chuan a hneh tawlh tawlh a, a tawpah phei chuan a lo pianthar phah ve ta hial a ni an ti.




-Nanaua Chawngthu

Saturday, April 9, 2016

NUNNA TUIKHUR : APRIL 2016 : EDITORIAL

Tunhma hun kal tawhte ngaihtuah chuan thil thleng thei pawha mawi lo, Mizoram Chief Minister Pu Lalthanhawla te nupa leh MZP hruaitute, CYMA President leh hruaitu thenkhat ten Tahanah Chapchar Kut hmanpuiin, Letpanchaung khawpui te bakah, hetah Kabaw lama Khampat bungpui leh Kanan khuate an va tlawh a, tlawh satliah mai nilovin vantlang inkhawmah thusawina te hial an va neihzia kan hre ṭheuh awm e.

MZP tak hi chu tunhma aṭang renga Zohnahthlakte insuihkhawmna lam thupuia neih ṭhin leh an thlavang hauh ṭhin an nih avangin a mak lutuk lovah han dah ta deuh ila. Burma mi hnawhchhuah runpui kum 2003 vela hmingchhe tak, khawchhak Zofate thinlunga hliam ser nasa tak siamtu, CYMA hruaitu lawk ber ber leh Mizoram CM Pu Hawla te nupa meuhin kawlrama Mizote chenna Kalay-Kabaw phai an han chuan hi chu awih a har rum rum hial mai! A mak a ni. Hun hi a va inher danglam thei tehlul em!

Amaherawhchu, kan Bible-in sual suala thungrul lo tura min hrilh angin (I Pet. 3:9; Rom 12:17; Matt. 6:14-15), mite thiltihsual chauh hriatrenga an thiltih ṭhat haider tlat hi a Pathian thu lova Ringtute tih tur a ni lo. CYMA te ngei pawh hruaitu inthlak reng an ni a, hun kalta lama an hruaitute zingah Zohnahthlak inunauna lama Baptisma la chang ve lote vangin khawchhak Zofate thinlungah ngaihdam theih loh hial tur khawp hliam thlen tawh mah se, Zofa (Chin-Mizo-Kuki Chhinlung chhuak zawng zawng) Kristiante kan nih angin ngaidamtu kan nih a pawimawh hle a, chu chu kan rawngbawlna tur pawh a ni.

A thuhrimah hun kal tawh chu hun kal tawh a ni a, tih tak emah chuan nikum Burma ram tuilian avanga tawrhna zozaiah CYMA in ṭanpuina vehbur an khawn zia leh Burma ram Zofate tana Kalay-Kabaw lamah leh Chin State-a Halkha khawpuiah te, Manipur lama Zohnahthlak tuilian tuar ve tho tân te-a an thiltih kha a ropui thlâwt a, haider theih chi pawh a ni lo. Tin, pawl chu hruaitu a zirin a kal mai ṭhin a, a mimal tak pawhin tuna CYMA President Pu Lalbiakzuala hian fak a phû hlein a lang.

Engpawh nise, duh ila duh suh ila, tun ṭuma Tahan lama Mizoram CM leh pawl lian pahnih hruaitute zin hian Zofate insuihkhawmna kawngah rah ṭha a chhuah ngei ngei dawn a, a chhuah fel diam tawh zawk hial ti ila kan sawi sual awm lo ve. Zofa Christian ten bang lova kan auh kan Pathian chuan kan rum rî-te a ngaithla a, kan tan kawl a entir chho zel dawn. Hun kal tawha kan hliam hluite chu dam tawh sela, kan tana kawl eng chho mekah hian ram tin kiltina Zofa Kristiante zawng zawng hian inpumkhatna nghet zawk nei zel turin i inbuatsaih sauh sauh ang u.