Sunday, March 20, 2016

KRISTIAN CHHUNGKUA

Khawvelah hian Kristian ni kher lo pawh chhungkaw ṭhahnem tak an awm a. Tam tak chu an entawntlak hle a ni. Kristian ni ve lo chhungkaw thatna ai chuan Kristian chhungkaw that dan chu a dang lam tur a ni. Lar duh vang emaw, mahni inngaih pawimawh avanga ṭhatna a ni tur a ni lo a, fak hlawh duh vang a ni tur a ni hek lo. Kan ṭhat chhan chu Krista vang ni rawh se. 

Engvangin nge heti taka Kristian chhungkua buaipui a la ngaih fo thin? A hming maia Kristian (Nominal Christians) kan la ṭhahnem avang te, Kan nunah Kristianna a lang chuak lo ṭhin vang a ni deuh ber awm e. Kristian chhungkua nih dan tur :

(1) Lal Isua Krista ringa chhandamna changtu chhungkua;
(2) Pathian beisei tlat chhungkua;
(3) Pathian ṭihtu chhungkua;
(4) Lal Isua lala neiha, a rawngbawltu chhungkua;
(5) Pathian be ṭhin chhungkua. Hei hian a fun tha thawkhat viau awm e.

Heng nih dan tur chi nga (5) te hi a enga mah paih bik nei loa nih kim biai tur a ni ang. Heng chi 5-te hi Kristian ni velo chhungkua aia kan danglamna tur ber pawh niin a lang. 

Tunlai mizo khawtlang han thlir i la, mipa hotu nihna chhungkua kan ni tlangpui a, mahse chu nihna chu pa tam takin kan hum zo lo ṭan mek niin a lang. Nu berin a chhuhsak pawh a ni chiah lo, amah pa berin a zir loh em vang zawk a ni a, chuvang chuan nu ber chuan hotu nihna chu a chang ta a ni ber mai. Hei hi thil pawi tak a ni. Pa berin nupui, fanaute tisa mamawh a pek zawh si loh chuan thlarau mamawh chu a va pe zo dawn lo tak em. 

Rinna lamah pawh hian inthurual a tul hle bawk. Paula kha Sanhedrin member a ni a, Sanhedrin member ni tura thil pawimawh (qualifications) pakhat chu nupui neih a ni. A nih chuan engatinge Paula hian a nupui chanchin a sawi lan ngai miah loh? Mi thiam thenkhat chuan Paula hi Isua hnung zuitu a nih hnu hian a nupuiin a chhuahsan a nih an ring (1Kor. 9: 5).Nupa chu rinnaah, rawngbawlnaah kan inthurual tur a ni a, chu chuan chhungkaw hlimna a thlen ṭhin. 

Tunlai nu leh pa tam tak chu rinna lama kan thlahthlam ta hle niin a lang. Kristian nih kawra hmang mai kan awm ta nuk mai. Kan fate hian chhungkuaah an hlim em? tih lam reng kan ngaihtuah pha tawh lo. Sum la lut thei deuh chu kan lawm a, sum la lut thei lo chu kan lawm em em lo. Miin fa an hring a, hmeichhia nih leh Singapore-a kal turin kan hauhsa a, mipa a nih leh Korea emaw khawilai ram emawa kal turin kan lo hauhsa a. Lalpa rawngbawltu atan hauh kan awm meuh lo. Sum kan lakluh theihna tur a nih dawn phawt chuan mahni fate kum tling lo pawh kum tlinga chhaltira, ram dang kaltir kan pawiti lo mek, harsatna, chhiatna an tawhin an ruang chungah thu kan chham leh duah ṭhin. A bul ber chu nu leh pa ten fate hi sum en-a  kan en vang a ni awm e. Ram sorkar-in a phal loh thil kan ti a ni tih te kan ngaihtuah ngai lo.

Samuel Jonson-a chuan “I inchhungah hlim rawh hmun dang chu hmuhsitna leh tihduhdahna hmun hlir a ni,”a lo ti a ni. A dik viau awm e! Mahni neih tawk ang anga chhungkaw hlim thei tak nih hi thilpek hlu a ni a, mahni neih loh awt reng renga chhungkua kan hlim hlei thei lo hi chhungkaw vanduai nihna a ni ang. Chuvangin, mahni nupuiah hlim ila, mahni pasalah lungawi ila, mahni fa ṭheuhah hlim (an thawh theih bak phut lutuk lo ila, chhungkua-a hlim lo tur khawpin zilh reng lo) ila, mahni nu leh paah lawm ṭheuh ila, chu aia hlu a awm thei lo vang. Mahni neih tawka hlim thei ngai lo chhungkua chu chhungkua vanduai an ni a, chhungkua hlim an ni thei ngai bawk hek lo. Kan faten kan chhungkua hi Vanram angina ngai rawh se, kan in chhetea hawn te chak rawh se, in-a awm nuam ti rawh se.

Mi tinte hian mize sual leh ṭha kan nei ṭheuh a, kan inchhung aṭanga kan chhawm chhuah a ni deuh vek a ni. Chhungkuaa bul ṭan dik chu a thupui hle awm e. Kristian Chhungkua dik tak ni thei tur-a pawimawh tak chu “Isua”a ni, Hei hi Kristian ni ve lo chhungkua te laka kan danglamna tur pawh a ni awm e. sum a ni lo. 

Lehkhabu rawn te:
Rev. Chuauṭhuama, A taka Kristianna (2015) 
Rev. Vanlalzuata, I Inah Hawng Rawh (2015)



-LH Zuala

MIPATE TAN: Hmeichhiate Duh Ber

Mipa kan nih tawh phawt chuan ngaihzawng kan nei emaw nei lo emaw hmeichhiate duh ber kan hriat a pawimawh hle. Chass zawng mekte tan apawimawh mai bakah inngaizawng mekte tan a pawimawh leh zual a, innei tawhte tan pawh hriat makmawh a ni bawk.

‘Khawvel awptu’ tia na sawi thin lal em em, Arthur-a chuan hmangaih a nei a. Lal Arthur-a hi lal pangngai ve mai mai a ni lo va, engkim tithei deuh thaw a nih mai bakah a sakhmel leh ruangamin midangte a khum bawk a, mi tinte zah kai leh khawvel hriat hlawh khawpa mi lar a ni bawk. A hmangaih em em Taylor-I erawh mi hnuaihnung leh rethei chhungkua atanga sei lian a ni. He nu zunah a uai avang hian dem a hlawh hle a, midangte dona a hmachhawn bawk thin. Mahse, chung thilte chuan a hmangaihna a tudai zo lo. A hmangaih a neih theihna tur a nih phawt chuan a nunna a thap ngam a, a lalram hausakna chen ai chuan a hmangaih nen bahra khur laih a thlang zawk.

He mite pahnih dinhmun hi a inthlau hle a, Taylor-i hian phu lo hle mahse, Lal Arthur-a tangah suihlung muangten a bei thei tlat lo. A chhan chu Lal Athur-a hian hmeichhiate laka tih tur a hriat loh vang a ni. Lal Althur-a hian hmangaih ngawt mahse, a hmangaihi duhzawng a hriat tlat loh avangin an inkarah hlimna tluantling leh hriatthiamnain hmun an chang zo lo a ni ber mai. Rinhlehna leh thlamuan lohna in hmun a khuar nghet zawk a. Mahse, a hmangaihin a vei em em a, a rilru ngaihtuahna leh a hun pum chu Taylor-i ngaihtuah nan leh neih theih nan a hmang zo thin. ‘Eng vanga a hmangaihin a rilru a pek theih tak tak loh’ tiin amah leh amah chu vawi duai lo zawhna a inzawt thin. A chhan hre turin hma a la tan a, mi hausa berte leh mi hnuaihnung berte thliar hrang lovin a rawn thin. A chhanna pe thei an awm chuan lawman ropui tak pek a tiam hial a.

Aienthiamte, dawithiamte leh tawngtai mite kawmin a rawn thin a; mahse, a chhanna dik pe thei reng an awm lo. Beidawng taka hun a hman mek lain mi pakhat hian a chhanna pe theitu tur a kawhhmuh a, chu chu dawi thiam pitar, mihring kain a sawi chhuah theih loh khawpa hmelchhia leh rimchhia tawngkhawng a ni. Mahse, Lal Arthur-a chuan a hmangaih, Taylor-i tan engpawh huamin chu dawi thiam pitar, hmelchhia leh rimchhia tak mai chu a pan ta a. Dawi thiam chuan a thi phutte a tihhlawhtlinsak dawn chuan a hriat duh ber ‘Hmeichhiate duh ber’ chu hrilh a tiam a. Chuveleh, Lal Arthur-a chuan phur em emin, “Ka pi, engnge i thil min phut chu ni le?” tiin a zawt nghal a. Pitar chuan, “I kaihza vengtu sipai huaisen ber leh i rin ber, Charleson-a kha ka pasal atan min pe ang,” tiin a lo chhanglet vat a.

Chu thu chuan Lal Arthur-a thin a thawng dawt mai a, a lungngai hle a, amah vengtu sipai nen hian inkawmngaih mai ni lovin ro inkhawmtawn thei khawpa inngaina leh inthiantha an ni si a, a rilru a buai zo ta. Tawkfang a inngaihtuah hnu chuan, “Min vengtu, ka sipai huaisen ber hi ka pe thei lo vang che,” tiin thinrim leh lungngai hmel tak chuan a chhang a, chutih rual chuan, “Kei chuan I zawhna chhanna ka hria a, ka thil phutte min tihhlawhtlinsak dawn loh chuan kei paw’n a chhanna ka pe bik lo vang che,” tiin pitar chuan a chhanglet a. Lal Arthur-a chu thinrim tak leh lungkim lo tak chung chuan in lam panin dawi thiam pitar chu a chhuahsan ta a.

Mahse, vanneih a siamin dawi thiam pitar nena an thusawi chu a sipai huaisen leh rinawm ber, a kaihza vengtu, Charleson-a’n a lo hria a, “Ka pu, ka lalpa, engmah ka ni hleinem. I tan chuan thih pawh ka huam asin. Chuvangin, I hriat chak em em i hriat theih dawn phawt chuan ka chungah engpawh ti mai rawh,” tiin lungngai leh mangang em em a pu, Lal Arthur-a chu a hrilh a. Lal Arthur-a chu a hlimin a lawm em em a, dan zawh rual lohvin a mittui chi a biangah ruah ang maiin a sur ta zawih zawih a, dawi thiam pitar chu a pan leh nghal a. Pitar chuan, “Ka thil phut min tihhlawhtlinsak avangin i zawhna chhanna chu ‘Mahni chunga thuneihna’ a ni,” tiin a hrilh a.

Tin, Lal Arthur-a sipai Charleson-a chuan ralthuam zawng zawng chu a chelek thiam vek mai bakah a hmelthain a zaidam em em a. Bawng tar pawhin hnim no an duh angin dawi thiam pitar paw’n a no leh tha chu a hei bik lo hle. Tichuan, a lunglai kuaitu leh a duhaisam ni lo mahse a pu tan tiin dawi thiam pitar hmelchhia leh rimchhia tak nen run hmun lendun zai an rel ta a. Zan a lo thlen chuan lungkuai lo zetin a nupui, hmelchhia leh rimchhia tak bula mu tur chuan an khumlaizawl chu a pan a, khum a thlen meuh chuan nula hmeltha leh tisa mawi tak, sawisel bovi’n nui hmel leh zei takin a lo hmuak a. Charleson-a chuan mak ti tak mai hian midang emaw tiin, “Enga ti nge hetah i lo awm a?” tiin a zawt a. Ani chuan, “Keimah hi alawm vawiina i nupuia i neih kha,” tiin aw damdiaiin a lo chhang a. Dawi thiam anih miau avangin a lo insiam danglam mai hi a lo ni a.

Khua a var a, pitar chu a hmel pangngaiin a inlan leh a, zahpui lo chi ni hek lo, Charleson-a chuan chhunah a nupui bulah a awm duh ngai reng reng lo va. Chhunah a bulah a pasal awm duh lohna chhan hre reng chungin dawi thiam pitar, a nupui chuan, “Chhunah hmeltha deuhva ka lan nge i duh a, zanah zawk?” tiin a zawt a. Charleson-a chuan chhanna a pe thei ta tlat lo. “Zanah hmeltha em ema a inlan chuan midang karah kalpui ngam loh khawpin chhunah a awm dawn si a, chhunah hmeltha tura ka tih chuan tisa chakna tireh thei khawpin zanah a hmelchhe leh dawn bawk si a,” tiin a inngaihtuah neuh neuh hnuah; zanah chutichuan awm la, chhunah chutichuan awm rawh tia a duhdan ang anga awm tir chu tha a ti lo va, a nupui chu engang mi pawh nise zahthiam takin “I thu ni zawk rawh se,” tiin a chhang a. ‘I thu ni zawk rawh se’ tih chhannain a tih lawm em avangin a nupui, dawi thiam pitar chuan, “A nih chuan chhunah leh zanah hmeltha em em, sawisel bovin ka awm reng tawh ang. Ka inthlak danglam ngai tawh lo vang,” tiin a chhang a. Hmeichhiate hian ‘Mahni chunga thuneihna’ neih hi an duh. Chumi awmzia chu; mipate dundan ang anga tihkawi tihkawi mai mai theih an duh bik lo va, an duh hun huna tana hman theih leh an duhdan anga tihtheih mipa an duh tihna anih deuh ber chu. 

He thu hian min zirtir chu: Mipate hian ka ngaihzawngte khuahkhirh bur tur a ni lo va, keimahni thu chauh kalpui tur a ni hek lo. Mahni ta niawm taka kan ngaihzawngte kan ui-sa-hauh beh chawt thin hi a tha lo, hetiang hi hmeichhiaten an tei thei thak lo. Engkim mai hi mahni thu thua kalpui mai lovin kan hmangaihte chu kan rawn thin tur a ni. A chang chuan a hnuai zawka tan, a tlawm zawka tan pawh kan hreh tur a ni lo. Duhthlantir zel hmasa zel ila an lawm tawk em em a ni. Hmeichhiate hian duhzawng: Hmeltha, piannalh, lehkha thiam, hausa, etc…, an nei vek a, mahse heng zawng zawng khaikhawmtu chu anmahni ngaihsak (care) thiam a ni. Chuvangin, an duh ber anmahni chunga thuneihna chu hre rengin kan ngaihsak (care) tur a ni. Hei hi tlangvalte tan chauh a ni bil lo va, nupa nih hnuah pawh pawimawh tak a ni.

Charleson-a nupui kha a lunglai kuaitu a ni lo. Mahse a lalpa, a pu leh a thian ni bawk lal Arthur-a mamawh leh duh ber tihthlawhtlinsak nan leh a rinawmzia lantir nan a nei mai a ni. Hetianga thian rinawm, a hun taka mahni inphata thiante tana ding chhuak ngam leh nun inpe ngam hi Pathian thu nen pawh a inmil viau mai. “Miin a thian tan a nun a pek a liama hmangaihna nasa zawk tuman an nei lo” (Joh. 15:13), “….Unau aia nghet zawk thian an awm thin (Thuf. 18:24). Hetianga thian rinawm hi i nei/ni ve em? Bawng tar pawhin hnim no no a duh angin dawi thiam pitar pawhin hnim no, hmeltha Charleson-a athlang ang khan Setana pawh hian hnim no a duh hle tih kan hriat a tha. Thlarau nuna kan chak pauh leh mi beih chakin a mawng pawh hung hman lovin a phi ruai thin a, kan panna lai, kan nona lai tak hi a mit latu tak anih avangin kan inrin reng angai. Chuvangin kan panna lai tak a rawn thurchhuah veleh he thu hi kan hre reng dawn nia: “Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlemna reng reng in chungah a thleng ngai lo. Pathian zawng a rinawm a ni, ani chuan in tuar theih tawk aliam chu thlemna in tawh a phal lovang,’ in tuar theihna turin thlemna rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal zawk ang,” (1 Kor. 10:13).

Charleson-a’n a nupui hmelchhia tak leh rimchhia tak mai chu ‘chhunah nge, zanah zawk ni ang aw… hmeltha takin ka awmtir ang?” tia a inngaihtuah hnuah a duhdan chu kalpui mai lovin, a nupui engmahni lo chu zah thiam takin ‘I thu ni zawk rawh se’ tia a chhanna chuan a nupui a tilawm hle a, englaimaha danglam tawh lo turin chhunah leh zanah pawh hmeltha, piannalh leh sawisel bovin a awm ta ang khan; Lal Isua pai turin van lam chuan Mari chu an rim tluk tluk a, mahse Mari chuan a lo pawm thei mai lo. Engvang nge tih chuan a thin lung ngaihtuahna zawng zawng a hmangaih, Josefa’n a luah khah vang a ni. Miin Thlarau thianghlim fa (Mesia) pai tumin an phi buai laiin, Mari chuan a duh chuan a pai mai thei a, mahse a hmangaih Josefa chan a hlauh avangin van lam thusawi chu pawm lawk lovin a lo hnar a, chuvangin Thlarau thianghim (Mesia/Isua) chu a pai nghal ngawt lo. A hmangaih em em Josefa chu chan huamin “I thu ang zelin ka chungah thleng rawh se” tiin van lam thu a pawm hnuah chiah mi tam takin an pai chak, Thlarau thianghlim fa (Mesia/Isua) chu a pai ta chauh a nih kha.

Keini pawh Thlarau thianghim chuan min rim reng a, mahse he khawvel thil kan hmangaihte tlansana kan chan phal thin loh avangin Lal Isua kan pai thei lo. He khawvel thil, kan hmangaihte chan ngama van lam thu chauh kan pawm hunah Lal Isua kan pai anga, kan nunah mi ten Lal Isua hmel an lo hmu tawh ang.



-Alex ZL. Hualngo

ZAIPAWL LEH ZAI RIMAWI

Zaipawl hmanga Pathian rawngbawlna hian Kristiante zingah hmun a luah thukin rawngbawlna upa berte zinga mi ni pawhin a lang. Kum sang tel liamta aṭang daih tawha Pathian rawngbawlna pawimawh a nihzia pawh heng- I Chro. 6:31-32, 9:33, 16:37, 23:5, II Chro 5:11-13, Nehemia 12:27 ah te kan hmu thei a. Zaipawl rawngbawlna hi Lalpan a ram zau nan leh a ropuizia puanchhuah nan mal a sawm ṭhin.

Mi tam tak chuan Zaipawl rawngbawlna hi ṭangkai an ti lo viau maithei a, kan tuipui dan pawh a inchen vek lo, mahse rawngbawlna pawimawh em em a ni si a ni. Kohhran zaipawlte kohhran programme-a an lan (zai) tam leh tam loh hian kohhran dinhmun a hriat thin khawp mai ti pawhin an lo sawi hial ṭhin. Lal Isua lo pian lai pawh khan Van Zaipawl (vana mipuiho) meuhin hla an rawn rem a (Luka 2:13,14). II Chro. 20:18-30 ah Juda lal Jehosaphata chu Pathianin zaipawl hmangin hnehna a chantir thu te pawh kan hmu.

Mizote pawh hian Zaipawl kan neih tanna hi British in min awp hnuah Kristian Missionary-te an rawn chhuah hnua Tonic Solfa min zirtir hnu, kum 1900 hnu lam aṭang khan a ni ti ila a sual awm lo ve. Pathian rawngbawlna pawimawh tak anih avangin kum 1910 hnu lam aṭang khan kan sikul hmasa, Mission School-ah te chuan Subject pakhat angin an lo zir ṭhin a ni. Kum 1925 khan Maubuang khua zaipawlte chuan ’Lalberte Lalber leh Hotute Hotu’ tih hla chu a Bass, Alto, Tenor te tel vekin an lo zir daih tawh a. Tunah phei chuan Lalpa zarah hma kan sawn tawh hle a, khawvel ram hrang hrangte pawh kan lo fang tawhin, thang kan lo chhuah tawh a ni.

Zaipawl memberte hriat tur leh an mawhphurhna thenkhat:-
1)      Zaipawl-a tel hi Pathianin talent a pekte leh a ruat bikte tan lo chuan a phur nazawngin nih ngawt theih a ni lo va, rimawi hmanga Pathian fak leh chawimawi hi rawngbawlna sang leh ropui tak a nih avangin kohhran zaipawla kan tel ve hi malsawmna ropui tak a ni tih kan hre ngei ngei tur a ni. Rawngbawltu pawimawh tak kan ni tih hriain thinlung leh tihtak zetin kan thawk tur a ni.

2)      Kohhran hruaitu, Youth Dept., Women Dept. hruaitu lawk kan nih pawhin zaipawlah chuan conductor te thuhnuaia awm kan ni a, an thu thua awm tur kan ni.

3)      Kohhranhote aiawhtu kan ni a, kohhran hmel pholangtu kan ni.

4)      Mipui hmaah hla kan va rem a nih kher loh pawn inkhawmnaah mipui zai tinungtu tur kan ni tih kan inhre tur a ni.

5)      Zai hmaa rilru awngaina/Pathian hnena inhlanna tak tak neih hin tur.

6)      Zai dawn reng rengin tlai loh tur a nih piah lamah mipui thlen hmain kan hutna turah kan hu hman tur a ni.

7)      Kan hla sakah rilru kan pein kan hrefiah tur a ni a, kan hla sakah kan cheng tur a ni.

8)      Kan zai lai hian hla hmangin rawng kan bawl mek/Pathian thu chu hla hmangin kan hril mek tih kan hre tur a ni.

9)      Rawngbawlna langsar tak a nih avangin kan nun kan fimkhur tur a ni. Mipui hmaah rau takin kan zai a, kan zai zo chauha zuk leh hmuam tih te, awng mawi lova rak leh nghal zuah zuah te khan min thlirtute a tihnual duh hle. Etc.

Zaipawla tel mahni lamah a hlawkna thenkhatte:-
  1. Huhova zai hian depression a tihniam a, rilru leh taksa a tihrisel.
  2. Zaihona aangin khawtlang nunho thiamna leh midangte nen anho thiamna min pe.
  3. Mipui hmaa zai hrim hrim khan mahniah hlutna nei vea inhriatna min neihtir a, chu chuan mahni inrintawkna leh midangte nena thawhhona zau zawk neih zelna kawngah min pui.
  4. Zaipawla tel hian a ha zawngin ngaihtuahna a hruai a, thil mawi zawk duhna leh ngaihtuah thiamna min pe.
  5. Mithiam ten research an beihnaah chuan, zaipawl membera tel te zir chiangin kar tin zaia an au khan taksa hriselna lamah nghawng ha a lo nei daih mai tih an hmu chhuak bawk niin an sawi. Etc. etc.
Zaipawl inkaihhruai dan leh hla zir dan chungchangah kohhran hrang leh khaw hrang hrangte tihdan a inang diak diak kher lo ang a, idea kan neih theih nan tunlai Zoram khawvela kan zaipawl neih ṭhat leh lar berte zinga mi, Mizoram Synod Zaipawlte hla zir dan tlemte hi lo tarlang ila:

“Synod Choir-te hian chawlhkar khatah hla ṭum hnih zir ṭhin a ni a, a ṭul erawh chuan hun dang pawh reh belh ṭhin a ni. Tun dinhmunah chuan Chanmari Kohhran Hall-ah kar tin thawhleh tlai dar 5:30 leh Zirtawp tlai dar 5:30-ah te zir ṭhin a ni. Hla zir hunah hian Member-ten anna hun inhman chhawkin insawizawi hun siam a ni a. Chumi hnuah hla zir tawh chu ennawnin hun hman hmasak a ni. Thingpui ina chawlhlawk ṭhin a ni. Member-ten Pathian thuah leh hlaah sharing-te neiin ṭawngṭaiho a ni ṭhin. A tlangpuiin hla zirah hian ṭawngṭai rual hun hman ṭhin a ni a, dar 8:30 hmaa ban a awm meuh lo.”

Zaipawlte chuan rimawi leh hla hmangin rawng an bawl dawn a ni a, chung an hmanraw hman tur rimawi leh hla chu eng chiah nge an nih i’n bih leh thuak thuak teh ang.

Rimawi
            Beethoven-a’n, “Philosophy aiin music hian chhung lama a tak awm chu a tilang fiah zawk a ni” a lo tih, kan lungngaihna, hlimna leh Pathian biakna etc. thleng pawha kan hman rimawi hian mihringteah hna a thawk nasa thei hle a. Chu music chu awmze nei leh kalphung neia thil ri-te hi an ni kan tih laiin, ngaithlatu azirin beat nei lova kan ngaih, lelte kiu veng veng te, thliin hnathel a chhem ri seng seng te, inchung rangva a rawn chhem ri sawk sawk te, ui bauh ri te, ar khuang ri te leh sava hram ri te, tui luang ri her her te chenin music rimawi tak a nih theih laiin, ṭhenkhat tan chuan bengchheng leh ninawm a chang thei bawk.

Tin, mihringte chauhin rimawi chu kan ngaina a lo ni lova, ramsa leh rannungte pawh hian an lo lawm ve hle an ti! Rannung zingah thisen vawt nei laiking ang chi te hian an ngaina zual hle an ti lehzel a. Tin, hriat leh hmuh mai awlsam takah ui te pawh hian an lawm hle an ti bawk. Ui bulah phaiphuleng han ham ila, ui chuan a mei a vai luap luap ang a, zai ve ni awm takin a hram ruai ruai mai ang. Zir mi ten an hmuhchhuah pakhat pawh, bawng hnute sawr chi hi an hnute sawr laia an hla ngaihthlak duhzawng chi ngaihthlaktirin an hnute a chhuak ṭha bik an ti. Tin, ransate mai ni lovin thing te, pangpar te leh thlai nunna nei reng reng te pawh hian music chu an ngaina ve tih science thiamna aṭangin an hmuchhuak tawh bawk.

            Music-te hi Pathian chawimawina hmanruaah kan hmang thei a. I Chro. 16:23, Sam 150, Sam 47:6-ah te pawh fakna hla sa leh rimawite nen Pathian fak turin min ti a. Heng Rom 15:9, I Kor 14:15, Efe. 5:19, Jak 5:13 ah te hian Greek ṭawng ‘Psallo’ tih a hmang kher a, chu chu rimawite nen fakna sawina a ni an ti. Rimawi telloa zai sawina chu ‘Ado’ a ni an ti bawk. Chuvang chuan rimawi hi a lo pawimawh hle a ni.

HLA
            Hla chu hrilhfiahna hrang hrang a awm thei ang a, “thinlung luang chhuak, rilru far liam” ti te pawhin an hrilhfiah ṭhin. Kan thinlung chhungril bera kan vei kha mite tana ngaihthlak turin kan themthiamna zawng zawng hmangin hla thu mawi ber ber (lunghlu leh rangkachak) hmangin kan cheimawi a, chu chu a inhmeh tur thlûk mawi tak nen chawhpawlh lehin thil tumrik theih rimawi nen kan puangchhuak ta ṭhin a. A thu leh a thlȗk, music-te nen inchawih mawi lutuk tak maia chawhpawlh chuan mihring hi a khawih nasa thei hle mai. “Chingal leh saum inchawhpawlh tawk lutuka bai siam, tui ti taka kan lem thla duak duak ang mai hian a manhla hin a ni” te pawh an lo ti hial ṭhin.

            Bible-ah pawh hian hlain hmun zau tak a luah a. Thua sawifiah zawh loh hi hla chuan a sawi fiah thei ṭhin, thuin a hneh loh hi hlain a hneh zawk fo bawk. Rev. Thansiama chuan, “Hla chu thu hriak nei a ni” a lo ti a.“Hla hi vana Pathian chhiarkawp, leia lo lang, mihring ten an zir chhuaha an thiam zui tak a ni.” tiin O. Gibbon chuan a lo sawi bawk.

Hla chuan mihringah hna a thawk nasa thei hle a, rimawi kan sawi tak ang thovin kan lungngaihna, hlimna, lunglenna,thinrimna etc. te puanchhuah nan kan hmang a. Pathian chawimawina leh fakna pawimawh tak a nih rualin, Chanchin Ṭha puandarhna leh ramthim sutna pawimawh tak a ni tel bawk. Tunlaiah phei chuan sumdawnna pawimawh em em a ni zui.

A Chhe zawngin Hla leh rimawite hian a ṭha zawng leh a chhe zawngin hna a thawk nasa thei hle mai. Hla ṭha lovin mihring a hruai sual theihzia pawh kan hria. Heng- Lady Gaga, Rihana, Jay-Z, Eminem, Katy Perry, Bob Dylan etc. leh rock, hip hop etc. tih te leh Setana biakna leh fakna lam hlaa an thu hman Rainman, Umbrella leh Illuminati etc. tih angreng te pawh kan hre fo ṭhinin a rinawm. Setana’n hla leh rimawi hmang hian hma nasa takin a la thei a, mi tam tak amah betuah a siam ve mek a ni.

            A Ṭha zawngin – Vawikhat chu khaw pakhatah Biak Ina an inkhawmnaa an hla sak “Ka thinlung sual bawlhhlawh hnu kha…” tih chu, Biak In kawmthlang maia kawnga kal zurui pakhat hian alo ngaithla fuh a, a thinlung a fan hneh hle aniang ṭap pur chungin chawp leh chilhin a inhmuchhuak a, a piangthar nghal an ti. Chuvang chuan fakna hla hian thil a titheiin mihring nun hi a khawih danglam thei hle tih a chiang awm e. Chutiang bawkin Ṭhalai ten fakna hla mawi taka kan sak ṭhup ṭhup hian Kohhran tan chak tharna a lo ni.

Tin, American Civil War laia hla sak avangin sipai inkahhlum loh phah tate chanchin pawh kan hre awm e. Tunlaiah inkhel en ṭhin chuan kan hre vek ang a, khawvel club ropuiho inkhel te, world cup leh European cup kan en changte hian an player-te tihphur nan fans-te an zai rual dual dual ṭhin, chu chuan player-teah hna a thawk nasa em em a, chak ngei ngei tumna a neihtir ṭhin. Sipai training-naah te pawh intihthatho nan an hmang a, kungfu zirna lamah te pawh in-concentrate nan an hmang. Political party-te pawhin inthlan dawnahte campaign au hla nen angkai takin an hman theihziate pawh kan hre awm e.

             Mizote leh Hla: Hla hi kan nunah a bet tlat a tih theih a, engtik hunlai aṭanga neih ṭan tawh nge tih pawh chiang taka hriat harsa khawpin hla hlui te pawh kan ngah a. Heng- Pi Hmuaki zai, Puma zai, Tlanglam zai, Awithangpa zai leh a dang tam takte hi.., hnam dangin an neih ve loh kan khawhar hlate hi Pathian thilthlawnpek kan dawn ropui tak a ni. Heng kan hla phuahtu ropui – Patea (Zaliana), RL. Kamlala, CZ. Huala, Laithangpuia, Saihnuna, Suakliana etc. te hi kan hnam rohlute kan ti thei ang.

Mizote nunah pawh tunlai mai ni lo, hmanlai ata tawh hlain hna a thawh theihzia kan hmu. Hmanah hmeichhe naupang, tleirawl zakzum ve mai Saikuti’n hla hmangin an khaw tlangvalho a chawk thova, sakei huai lakah an khua an chhanhim phah thu te, Awithangpa’n an lal tana a hla phuah vangin lal buh chhun a awl phahzia te pawh kan hre awm e.
 “Buan hmun pai ang pawm tawh hnu
Chengteah lam ang let e
Lalpuithang lem a.” – tia Vuttaia te ho hla inphuah khum vangin Mizo History-a reh leh tawh ngai lo tur, chhim leh hmar indo hmingthang tak a chhuak a, “khawnglung run” te hial thlengin, Chala leh Thangi true story lungrun lutukte a lo pian phah bawk.

Fahrah rethei Thailungi thawnthu hla avangin Mizo society-ah hmanlai aṭang tawhin fahrah rethei awm kan phal tawh lova, khawtlang leh fahrah an ṭangrual tih ṭawngkam te kan nei hial! Hla hmangin Zosap missionary ten kan thinlung ram an la duai duai a, ringtu nih duh lo thinlung sak takte pawh Kristianah kan luh phah a tih theih.

Hla chi hnih
            Hla han tih hian chi hnihin an ṭhen a, “Popular Songs” leh “Art Songs” tiin. Popular Songs chu love song a ni emaw gospel-ah pawh ni se hun lai nei, eng emaw hunlaia lar hluai, rei daih lova chuai leh mai ṭhin hi a ni a. Art Songs erawh chu lar vut vut ni si lo, chuai thei si lo ang chi hi a ni. Hla phuahtu, thiamna thuk tak leh pawlna ril tak pawh chang ve lem lova phuah ve mai mai hian lar hluai mah se, a tlangpuiin rei a daih ngai lova, a chuai hnu phei chuan a bo hlen vang vang a, tuman an sa leh tawh ngai lo.

Hla phuahtuin thlarau thianghlim pawlna thuk tak changa a phuah emaw, rimawi lamah thiamna thuk tak neiina a thluk a siam te hi chu a tlo va, hnam ro a tling tak meuh meuh ṭhin. Mizote zingah pawh thiamna thuk tak nei hla phuahtu lar heng- Pu Rokunga te, V. Thangzama te ho (leh midang tam tak pawh an la awm) hla hi chu kan hnam a boral hma loh chuan khawvel awm chhung hian hla boral ve lo turte an ni. A phur nazawngin pawngpaw phuah ve mai mai theih chi pawh a ni lo.

            A chunga kan sawi tak ang hian, mihringte mai nilo thilnung dangteah thleng pawh hnathawk nasa thei tak, rimawi leh hla hmanga Zaipawl ten rawng an bawlna chu a hluin thil a tithei a, rawngbawlna pawimawh tak a ni. Chu a hlutna leh thil a tihtheihzia chu hriain kohhranho leh zaipawl member-te ngei pawhin kan Pathian chawimawi nan leh a rawngbawlna angkai takah i hmang zel ang u.
           
Thulakna:-
  1. Once Voice: Importance of Choir - Scott Compton.
  2. Rimawi Kamkeuna Kailawn – Laltlanthanga Pachuau
  3. Hla leh a hnathawh – T. Lalenmawia
  4. Mizote rilrua hla hnathawh dan – Zikpuii Pa
  5. Mizoram Synod official website
  6. Van Zaipawl – Rev. Rualkhuma
  7. Internet Google


-Nanaua Chawngthu

ENG INDONA NGE?

Sa leh rala tlawm loh chu kan pi pute hun laia mipate tum ber leh infuihna ber a ni awm e. Sa chu an do ngai lova, ral erawh an do ṭhin chiang mai. An do chauh a ni lova, ven pawh an lo inveng bawk ṭhin a ni. Keini hunah thung chuan sa kan hria a, ral erawh kan hre ta meuh lo.

Bible-ah pawh mihringten hnam anga an han indin chhoh dawn hlawm tak tak kha chuan ram an neih a ngai a, an indo nasa hle ṭhin tih kan hmu. A chaklo an tlawm a, an rethei ngawih ngawih mai a. A chaka te an dingchhuak a, chaklo an ral zel. Tlawm kha a hrehawm satliah lova, chithlah thlenga ral raih theihna a ni.

Lal e, sipai e, mahni tan chauhva do an ni lova, a ṭhen an thi a, a thite zara chaka dingchhuak ta an awm. An chhungte leh hnampuite tan a hmei apain an ṭang ṭhin. Inchen pawlhin inthlahpawlh a hring a, chu chuan hnam dazat a hring leh a, chutiang avanga indona-a ṭangho tura ngaih ṭangrual ṭha hlei theilo an awm ṭhin a, chak tura ngaih chak loh leh tlawm tura ngaih chak phahte pawh an awm.

An indona hmanrua chu an hunlai azirin a dang hlawm a, ngunhnam, thal leh feite chu Bible-a kan hmuh lar a nih laiin kan pi pute thung kha chuan chem leh silai an hmang ber awm e. Mihring chak leh len lam aimahin tunlaiah thung chuan ralthuam ṭha neih leh hman thiam chu chakna hnar ber a ni thung ta. Ralthuam ṭha nei tur lah chuan hausak a ngaiin thiamna sang neih a ṭul hle.

Keini hunah hian ral do emaw indona hrim hrim hi hmachhawn a la ngai em? Ngai ta se eng indona ber nge ni ang le?

Ṭawngkam leh thu thiamten indona chi hrang hrang an sawi ṭhin. Rilru indona, thlarau indona; chhungkua leh chhungkua, khua leh khua indona, pawl ram leh sakhuana indona, ram leh ram indona etc. hi a langsar zual an ni. Harmagedon indona leh khawvel indopui III-na chu kan hma huna awm tura ngaih, rinnaa kan hriat chian tluk a ni bawk.

A tawp pahnih khi chu lo inbuatsaiha lo inralrin vak ngaihna hriat a har a, a dangho erawh khi chu mimal tak pawha lo inbuatsaih leh hmachhawn theih thil vek niin a lang. “Indo ai chuan inrem hi a ṭha e” ti-a tu lakah pawh tlawma intukluh nghal zel kan duh erawh chuan thuhran ni se. A nih loh erawh chuan engtin emaw, eng hmanrua emaw hmang tala hneh kan tum a ngai tihna a ni. Tlawm bik awm lova inrem erawh duhthusam a ni thung. Tu mimal leh chhungkua, khua leh chi, ram leh hnam bakah eng sakhua mah hi mahni chauha awm thei leh kal thei kan awm lova, inrem taka nunho tluka hlu a awm lo.

Hmasawnna leh changkanain remna kan duhdan ramri a tihzau hleih tak avang erawh chuan inrem taka awmho a theih fo lova, duhzawng leh tum dan inang lova inrem reng hi a har avangin remlohna a lo awm pawha lo hmachhawn dan tur hi ruahman lawk a ngai ṭhin. Kan duh a lo inan a, chu duhzawng inchuh a ṭul hunah chuan a ni indo a lo ṭul ṭhin ni. Engpawh ni se, heng chhungkua, khawtlang, ram leh hnam indona angahte hian kan tel ve kherlo a nih pawhin mimalin do tur leh do theih tam tak kan nei tih hriain mahni tana do leh do dan tur ngaihtuahin zir zel ila, rilru leh thlarau, taksa thlengin hneh i tum zel ang u.



-JL. Liana

NUNNA TUIKHUR : MARCH 2016 : EDITORIAL

Hnahthel rô te rawn chhem leng chem chemtu chu thli chu hmanni lawk thlenga thli vawt vur ang kha ni tawh lovin, a zia a dang ta tlat mai! Nipui thli lum a tel ṭan ta. Mahse nipui khawlum huam huama thli lum pup ang erawh kha chu la ni si lovin. Khawvawt lutukin min kiansan a, nipui khawlum lutukin min la nangching bawk si lo. Hun nuam takah kan awm mek a ni.

He thla hi khawvel puma Kristiante ni pawimawh leh hun ropui berte zinga mi, Good Friday leh Easter Sunday awm thla a nih angin keini ringtute tan chuan a pawimawh hle a, a chipchiar zawka sawi phei chuan Good Friday hma karah ‘Tumkau Ni’ (Palm Sunday) te a la awm zui bawk. Chu’ng kan hunpuite urhsun taka hmang tur chuan rilru leh taksa lamah pawh kan inbuatsaih chho leh mek a nih hi.

Kohhran lamah chutiang chu a nih laiin he Vau Thla hi chuan kan khawtlang nunah pawh pawimawhna thuk tak mai a nei a. Mizote kȗtpui pathum, Pawl Kut, Chapchar Kut leh Mim Kut te zinga ropui ber leh kan lawm nasat theih ber Chapchar Kut awmna thla a lo ni leh zel bawk a. Mizo Christiante tan chuan thla hlu leh chhinchhiah tlak tak a ni takmeuh a, thla khata hunpui pawimawh tam ber thla a ni hial awm e. Chu achhapah sik leh sa nawm hunlai tak a lo ni kher kher bawk nen. Amah, Pi Lalsangzuali Sailovin,

“Aw Siamtu kutchhuak reng lo ni e,
An fak ning lo hramthiam aw mawi zawng ten;
Thlir ve teh u khuatin an mawi hluan e,
Enchimloh aw Vau Thla eng nuam.” tia a lo auchhuahpui hlerh hlerh mai hi a inhmeh a. Mizo Kristiante tan chuan Siamtu faka chu zaihla zawmpui ve mai chu a inhmeh hle a ni.

Chutih rual chuan he vau thla hi vaiho tan pawh an kȗt zinga an uar em em pakhat, an rawngtheh kȗt, ‘Holi’ awmna thla a lo ni ve leh chiah a. An ṭhian leh chhungkhat, duhsak zawngte mai bakah hmelma leh hmelhriat lohte thlenga rawng an hnawih chu an culture-in a pawmsak miau avangin kan fimkhur erawh a ṭha hle ang. He ni hi Calendar-a a lan danin kumin 2016-ah chuan March 24 hi a ni a, a tlangpuiin he ni-ah hi chuan office leh dawrte kharin hna chawlh a ni tlangpui a, vairam khawpuia awm kan nih angin rawnghnawih leh tui thehte kan huam a nih ngawt loh chuan chhuah loh a him ber awm e. Kohhran leh khawtlang thilah pawh ni se he ni-ah hi chuan chhuahkhawmna siam lo hram ṭhin ila a ṭha ang. Buaina tawh palh ai chuan mahni lam inven mai kha a finthlak zawk si a.