Sunday, August 3, 2014

ENGE SUAL?

A thupui khi zawhna a ni tih hre rengin chhanna dik kan hriat theih nan Pathian hnenah mahni in tawngtai theuh ila tih hi ziaktu rilru a ni.

Thu mawi vak lovin bul tan ka duh tlat mai. Mizo Kristian mihlimte an kal sual vanglai,‘Sawn thianghlim’ te pawh an pian nawlh nawlh lai khan, mihlim nu pakhat chu an upa nen an tawngtai dun thin a ni awm e. Tlai khat chu a pasal kha office a bang hma teh khiat a, kawngka hawnga a’n lut thut chu an nu in an upa ‘Thil’ a lo sum run mai chu a hmu ta!! Thinrim lutukin tui kawhna a la a, “Pathian hnenah in tawngtai emaw tia, hetiang hian a ni maw in lo awm.” tih pah a vuak a tum chu an nu chuan bahlah lo zet hian, “E khai Pa-a, thinrim mah ta che, SUAL ka man a nih hi, SUAL.” a ti e an ti. A thil man kha nge suala a mantu rilru kha le?

Khawvela luman to ber Osama chu USA tan chuan misual tawpthang a ni a, Al-Qaeda ho tan erawh an mifel chhuanvawr a ni thung. ‘Misual turu’ ti a India in a thah tak Veerappan-a chu a chetvelna hmuna mi retheite tan mi tha leh tanpuitu a ni a, a thih lai pawh khan a rukin an sun hle awm e. Luman nei chin tawh chu misual hlauhawm takah kan ngai a, luman neilo ho hi mifel tak kan ni ta em le? Anih chuan lumana eizawng, ‘Bounty hunter’ ho chu felah kan tluk thei meuh lovang a! Jail chu misual leh hnawksak, dan bawhchheho tan khawmna a ni a, chu hmuna awm ve lo te chu mifel awmkhawm kan ni kan ti mai dawn em ni? Anih loh leh, mi tan ai tang ngam, midangte sualna sawichhuak duh lova an tawrh ai tuarte ni-ah pawm ta ila an tansak leh tuarsakate chu misual ah kan chhiar hlauh dawn em ni ang?

Hel pawl, ralthuam nena mi rikrapa kidnap thin, pawisa khawna eitur dila an duh loh zawngte phei chu that mai thin te hi misual leh nunrawnga chhiar chi an ni em? An hel chhan ber leh an phut an tihhlawhtlin hlauh erawh chuan mifel leh chhuanawm, mi ropui leh chawimawi tlakah kan ngai leh si ang em? Phurrit min siam laia kan huat rukna theihnghilhin dinhmun sang a hlan kan tum zawk mai lovang maw? Chutiang rilru pu chu nge sual zawk a hel zawk chu le?

Rukruk leh mi chanai ei te ai chuan mahni taksa ngei mai hmanga sum lalut hmeichhiate hi thianghlim taka sum thawkchhuak, dawt leh bumna tello chauh pawh ni lova mipate mamawh lo phuhruktu an nih a vangin mi fel tak an ni zawk lo maw? AIDS lo pudarhin hnam tihmingchhe mahse tumah an tilui lo a ni lawm ni? Chutiang lo dawrtute chu mi duhtui lo leh nikhua lo-ah nge kan chhuah anga hmeichhe chanhaite lo khawngaihtu–ah zawk le? Dan bawhchhe khawpa ruihhlo zuartu nge sual kan tiha eiru inziak fel theite hi le? Sum an thawhchhuah duh chhan leh duhdana teh chi nge ni anga midang tana an insen dan atangin le? Zu, mei zial, sahdah etc. te hi sual a ni em? Nge a ching dawklaktute zawk hi misual?

An sakhua leh hnam dan a tihbawrhban avanga thah an tum Paula kha nge mi sual a thah tumtute zawk kha? Bible-ah hian sual hi engtin chiah nge min hrilh? “Thil tha tih tur hriaa ti si lo chu a tan sual a ni.” a tih hian a tih siloh kha nge sual ni anga a tilo tu zawk kha ni ang le?

Ka nitin nunah hian sual leh tha, Pathian duhzawng leh lawm loh zawngte hi keizawng in thliar hran thiam har ka ti thin. THINLUNG BUKTU HMAAH ENGKIM HI A LANG VEK A NI, MITIN THILTIH ANG ZELA RULH LEH NGEI TUR A NI.


- JL Liana

I HUN I HMANG THA EM?

Hei erawh min chhang teh, I hun I hmang tha em?” tiin hla phuah thiam, Mizo Poet of the Century Rokunga chuan, “Aw hun leh kumte chu” tih hlaah khan a tawp khar nan min zawt a nih kha. Keini pawh mahni theuh kha han inzawt nawn ila, kan hun theuh kha kan hmang tha em?

I HUN I hmang tha em? Ka HUN ka hmang tha em?
A chhanna awlsam tak leh dik tlangpui bawk chu, “hmang tha lo” tih a ni deuh fur ang ti’ru? A then chu “Hmang tha lo rapthlak” te pawh kan awm ka ring, hmang tha deuh hlek pawh “Duh angin hmang tha tawk lo” tih a ni tho mai thei.

HUN kan hmang tha lo.
Hun hi kan hmang tha lo tak zet a ni. A hunah kan mu lova, a hunah kan tho lo, chu chuan kan tihtur tam takah min titlai a, hna a tichak lova, min ti hnufumtu a ni.

Zing thawh dawnin a zanlama kan men rei khan min effect a, thawh kan harsat em em a, “zanin chu ka mu hma tawh ang chu aw” kan ti rilru thuai thuai a. Mahse zan alo thlenga kan Fb, games kan khel laklawh emaw kan Korean film laklawh a, kan lo meng rei leh thin. Mu hma ngam tur hian huaisenna nasa tak neih te a ngai hial zawk thin a nih hi.

Inkhawm kan tlai phah te hi hun kan hman that loh in a hrin chhuah langsar tak, number-1 a ni kan ti thei ang. “Zing tawngtai inkhawm ka hriat tawh a tan tlai ber”, ti a Rev. F. Pachhunga’n fiamthu ti tak deuha min comment te pawh kha kan hun hman dik loh vang zel a ni mai thei.

Kan hunawl leh hun tha engmah lovin kan luan raltir nasa hle. Thil zir nan leh lehkha chhiar nan te kan hmang tangkai lo, kan KNOWLEDGE a zim tial tiala, nun tuihnang kan neilo in, confidence pawh kan tlachham tial tial zel a nih hi (Keimah ngei pawh telin). Computer han khawih ila, games kan buaipui zawka, film tih mai mai te.. a aia pawimawh a tam nen aw! Internet han khawih ila fb-a thlalak post leh chatting nan kan hmang, kan lanthat deuhna thlalak kan post a, comment-na a inbawl vel mai maiin kan hun hlu kan khawhral thin. Chung chu tih loh tur ka ti lo, a hunah engemaw changin kan ti thin ngei tur a ni. Tih nachang hrelo chu mi ang vaklo kan ni hial zawk dawn asin. Tunlai thalai, computer age-a cheng, mi changkang te kan ni miau a, rual pawl nan a tawkin kan ti thin tur a ni.

Inkawm hlim te hi a tha, mihring pawhin kan mamawh. Mahse a nazawngin kan ti tur a ni lo. Englai pawha kan inhmuhkhawm lui lui hian sual a hringchhuak duh zawk fo thin. Mi rel nan kan hmang a, sawi loh tur tur te kan sawi a, thilsual tihnan, ruih nan, sum leh pai thawhchhuah lam aia khawhral nan kan hmang duh hle. Engmah vei leh ngaihtuah peih lova awm te hi a thil tha a ni lo, thluak awm awl chu ‘Setana Workshop’ tih a nih kha.

Hun kan hmang tha lova, mut hun leh ei hun bi pawh dik takin kan neih loh avangin kan hriselna ten a tuar fo. Chu chuan kan economic lam thlengin mimal ah, chhungkuaah, Kohhran leh khawtlangah a chhe zawngin min nghawng thei hial a ni.

HUN I hmang tha ang u.
Mizo Thufingah chuan, ‘Hun leh tuilian in tumah a nghak lo’ tih a awm a. a dik khawp mai, hun leh tuilian chuan tumah min nghak lovin a liam zel a, chu hun chuan kan thil tih ang ang a tha leh a chhia te pawh liampui zelin, auh kir emaw siamthat theih a ni tawh lo.

Pu L. Keivoma Indian Ambassador ni a Maldives (Island country in South Asia) khawpui Male-a a awm laiin, an mi hausa leh sawrkar mi pawimawh Umar Ali Maniku an tih chuan ram hrang hrang khawpui lian 25-ah in a nei a. Maldives ah pawh Tourist Resort ngah ber chhungkua an ni. Indian Embassy pawhin a in chu an luah thin nghe nghe. A hlawhtlin chhan a zawh apiangin an chhanna chu, “sumdawn a thiam a, hun a hmang tha em a ni” an ti zel a ni awm e.

Khawvel a mi hausa tawntaw a an sawi Bill Gates-a hian “Dollar 500 thlauh ta sela a chhar nan hun a neilo” an ti. Chutiang khawp chuan mi fate chu hunin a daih lo alo ni. British Council researcher ho chuan, “I pen zawngin i rilru a lang” an ti a. Sap ho leh khawchhak- Korean, Japanese leh Singaporean etc. te hi kal hne hne hmuh tur an awm ngai lo an ti (an chawlh hmang te chu thuhran nise). Keini pawhin hnam changkang zawk te style kan lak ro ro chuan, chu’ng an chindan thate chu kan copy a, hun kan hman thiam ve a hun tawh khawp mai.

Tu te pawn kan ban phak mai Internet ah hian engkim deuhthaw a awm a, thil ho mai mai tihnana hmang mai mai lovin, kan thu hriat ngai loh leh chanchin thar chhiar nan te, hriatzau nan te hman i tum ang u. Google ah te hian kan duh tinreng deuhthaw kan hmu thei a (kan miril Pu Gina phei chuan, “Hriau bo pawh zawng ila a hmuh theih ang!” a lo ti thlawt a ni). Chung zawn chhuah nan te chuan hun hi i hmang thin ang u. Kan Knowledge zauna chuan thil ngaihtuah thiamna min pe a, rilru zau min puttir a, mahni tawkah kan mimal nun a tichangkangin, Kohhran leh Khawtlang tana mi chhenfakawm ah te hial min siam thei a ni.

“Chhûn hmanthatin zân mut a titui angin, hun hmanthatin thihna thlamuantlâk a thlen” an lo ti a. I nakin nun zawng zawng chu ‘Tûn Hun hman that’ ah khân a innghat a ni. Kan thlarau lam thlengin tuna kan hun hman danah a innghat te an lo ti hial a, engtinnge i HUN chu i hman zel dawn le?

Engtin nge HUN kan hman that ang?
Mifingte leh mi invawngfel tak te chuan, nikhata darkar 24 kan neih ah hian hnathawh nan darkar chuti zat (darkar 8 emaw vel), mutna hun atan chuti zat, inbual, inthiar leh chaw ei nan darkar chuti zat vel. Chubakah ala bang ah chuan thian kawm, infiam, bazar etc. tiin an thil tihtur leh an tih hun tur bithliah fel thlip thlep hi an ching hle. Chutianga kan chhut thlip thlep chuan hun awl hi kan lo ngah duh viau awm a sin! Hun hmang tha a, hmang dik tur pawhin chutianga tih ve chu a tha hle ang.

Ka la hriat reng pakhat chu Delhi-a kan mithiam te zinga pakhat, Dr. Run Bik-a pawh khan a chunga kan sawi ang khian, zankhat chu BCRC-a mitthi kan lumen tumin a thusawina ah a hun hman tum dan leh, darkar chuti zat a va mut zuai dan tur te, a tuk lama mitthi vuina lama kal a tum dan te hun a siam fel thlip thlep dan a rawn sawichhuak a, tunthleng hian ka hrechhuak leh rauh rauh thin. Keini pawhin hetiang hian ruahmanna fel tak neiin kan hun hman dan tur te hi duang ve thin ila kan hlawkpui hlein ka ring.

A chanchin kan sawi tak, ‘hlawhtling ta lo se thilmak a ni zawk ang’ an tih hial khawpa hun hmang tha, Umar Ali-a pawh khan nitina a tihtur list a ziak veka, chumi a tih zawh vek hma chuan a mu ngai lo an ti. Mi invawng fel, hun hlutzia hria, renchem taka hmang hlawk thiam, mi buai leh hna ngah apiang in thil tha tih nan hun an lo ngah zawk a lo ni. Hun hman dik hi mi changkang leh hnam hmasawn tehna pawimawh tak pakhat a ni.

Eng tih nan te nge HUN kan hman thin ang?
Group pakhatah chuan a hnuaia point te te ang hian hun kan hman dan tur te an rawn ziaka, a tha hle mai:-
1. Hnathawh nan hun hmang rawh - Hlawhtlinna a ni.
2. Ngaihtuah nan hun hmang rawh - Remhriatna leh thiltih theihna a ni. (Indian writer ropui Khuswant Singh, hmanni lawk 20 march, 2014 a kum 99 mi nia boral ta pawh khan, zing boruak thiang hnuai ah a rilru a tithawlin thil ngaihtuah nan a hmang thin an ti.)
3. Infiam (taksa sawizawi) nan hun hmang tam rawh - Tleirawl rei theihna thuruk a ni.
4. Lehkha (/Bible) chhiar nan hun hmang rawh - Finna tuihna a ni.
5. Thian siam nan hun hmang rawh - Hlimna kalkawng a ni. (Mahse thian kawm pawh a tawk chin kan hriat a tha ang.)
6. I kiang vela mite ngaihven nan hun hmang rawh - (I damchhûnga hun rei lote i neihah khan midang tan thiltha hriatreng tlak enge i hnutchhiah ve le?).
7. Nuih nan hun hmang rawh - Nunna hla mawi a ni. (Hmel tha ber chu nui hmel a ni.)
8. Hmangaihna atan hun hmang rawh - Tlante nun chanvo a ni. (Bible... hmangaihna ka neih si loh chuan ka tan engmah…, tin, hengah hian a mawi ber chu hmangaihna a ni..)
9. Pathian tan hun hmang rawh - Nunna nghahfak chatuan tling a ni.

Thil tha tih nan hun remchang bik alo kal kher dawn lova, nghah ngawt chi pawh anih hmel lo, ‘TUN’ chauh hi kan ta a ni. Hun liam tawh hnu chu kan ta a ni tawh lova, kohkir theih pawh a ni tawh lo; hun lo la kal tur pawh kan ta a ni kher lo thei. Tun hun ngei hi kan ta chu a ni a, i hmang ang u. Kan hman rualin thil tha kan ti ang a, kan hman loh rualin a thlawnin a liam kumkhua bawk ang.
“Hei erawh min chhang teh;
I HUN i hmang tha em?” tih hi mahni theuhin i chhang ang u.


- Nanaua Chawngthu

KOHHRANA THALAITE PAWIMAWHNA

Kohhran han tih hian zir mite leh thlarau miten hmuh theih kohhran leh hmuhtheihloh kohhran an thliarnate hi chu sawifiah ngai lovah dah ila,kohhran pawl(Denomination)ah leh kohhran mal(Local Church) a thalaite mawhphurhna erawh a danglam thei mai thei e.Tun tum atan chuan kohhran pawl lian leh inpharhzau(denomination) ni lovin kohhran mal(local church/fellowship) a thalaite leh an mawhphurhna chauh ziak mai ila a tawk ang e.


Local church pakhatah rau rau pawh hian khua/veng khat, inbengbel nghette leh mumal taka khawsate awmna kohhran leh ram dang leh hnam dang zinga mikhualte awmna a Fellowship ang a din kohhrante chu ang khat a sawi vek a rem lohna chin a awm thei bawk ang. Mahni khua/veng hmangaih khawp a inbengbel nghette leh rawn mikhual a, let leh hun tur leh kalsan leh hun tur hrelote rilru hi a inang thei miahlo bawk ani. A chhiat a pawi ti a, a that a lawm tur khawp chuan a kaihhnawih thil tam tak hmangaih tel tur a tam avangin mikhual tan chu chu a har leh zual em em a ni.

Kohhran hlun tan chuan mi thar leh rawngbawltu dawn sawn kawngah a tur chi leh loh tur chi thliar thiam a har vak lova, mikhual intelkhawmna kohhranah erawh chuan thil har a tling. Nihna leh mawhphurhna pek tur chin leh pek loh tur chin hriat a har a, thu a rual loh chang a tam duh bik thin. Hmun hran hran atanga tih dan hrang hrang leh ze tin luankhawmna a nih avangin fimkhur a ngai zual a, a lehlamah fimkhur luat vanga tihtur tha ngei ngei pawh tih loh phah a awm fo lawi si. Hruaitu tana luhaithlak leh thil buaithlak hi a awm fo a ni.

Mikhualna rama kohhran dintu, nu leh pa chanchangte meuh pawhin an mawhphurhna chin hriatthiam har an tih laia thalaite mawhphurhna sawi hi a har takzet a,an fa nula tlangvalte ngei mawhphurhna pawh hrilh fak theilo nu leh pa an awm ka ring hial mai. Bakah`thalai’ han tih ngawt pawh hi hrilhfiah dawn chuan a buaithlak lek lek a; rilruah chiang ruak mahse bithliah fel hi har deuh a ni. Engpawhnise,kohhran lian zuala thalai pawlten member-a an pawm chin tlangpui,kum 14 leh 40 inkar huamtir mai ang aw. A la tlinglo deuh leh pel tawh, la thalai vah ho kan hnawl tihna phei chu ni lo se.

Kohhran hlunah chuan member hlun an tam a, hruaitu pawh an ni tlangpui thin. Chutiang mi chuan member hlunte atangin emaw mi thar deuh atangin emaw zingah pawh chanvo pek tur leh mawhphurhna hlan tur an man chakin an hrethiam hma a,kohhran an khaiding hle thin. Pem khawm hnathawk leh zirlaite pawh mi In luaha khawsa na na na chu insawn leh mai thin kan ni tlangpui a,mawhpurhna inpek hlen loh chang a tam thin. Nihna chelh pha chinte pawh hian thahnemngaih tawk leh hma lakna tur duan kawngah harsatna an tawk fo thin reng a ni. Mumal leh fel taka kohhran kalpui duh hle mahse member te an mumallo chauh a ni lova,anmahni hruaitute ngei pawhin mumal lohna chen an nei tih an inhrethiam tlat ani.

Har leh deuh mai pakhat chu kan hun neih dan rualkhai lo lutuk hi a ni. A thenin zing lamah hna an thawk a, a then chhun/chawhnu lamah, a then chu zankhuain. Chu bakah in leh vang inhlat takte kan ni a, lirthei lam harsatna avanga nih tur ang ni thei lo engemawzat kan awm bawk anih hi. Kohhrana thalai pawl member leh hruaitu nihna chang ni lovin Kristian kan nihna anga kan mawhphurhna pawh hlen theih loh chang a tam thin hle. Kan thalaipui thenkhat phei chu a khat tawkin kan hmu thei chauh thin reng a ni.

Tin, pawl hrang awmkhawm ni satliah mai lovin thenkhat phei chu chhungkuaah pawh kan lawina kohhran a la inang lova, chhungte mitmei ven ngai kan awm nual bawk. Min hriatthiam viau leh inthlahrun a na a, min hriatthiam vak loh leh thin a rim thung. Hei vang hian thalai thenkhat an zuai phah fo ani.Kan thupuia tel ni chiah lo mahse nu leh pate pawn fate kalna kawng kan ngaihtuah ngun a tha khawp mai.

A then ve thung erawh chu, Pathian leh kohhran ngaihsak reng reng lo, chhiat/that tawh thut atana puitu duh vang chauhva member-a inpe ve tawp, mawhphurhna an neih pawh ngaihtuah ngai map lo an awm. Chu aia la hniam,member-ah pawh inpek tumlo leh duhna rilru pu pha miah lo, nawmchen ringawt ngaihtuah an awm leh. Hetiang ho hian Pathian hming mai ni lovin hnam leh chhungte hming an tichhe thei hle. Buaina an siam hranpaa an inhriatloh laiin mi tha tam tak rilru an tibuai tawh reng a ni. Hawisan dawn a ni mang silo, inneltir ngam miah si loh hi Kristian thalai zingah sawi tur an tam viau awm e. Midangte fel lohna leh tlin lohna hre thei angreng si leh sawisel dan thiam takte anni chawk. Chhungte lak atanga tla hrang,an zalenna leh neih, thiam thil leh finna chhiatphah thinho hi vei loh theih lah an ni si lo.

Tichuan, chung thil harsa leh buaithlak tam tak kara kohhrana thalaite mawhphurhna chu tawi te te leh kimchang lutuk lovin sawi dawn ta ila:

Kohhran hi huho nun a ni tih hriat : Mei thu hi amah chauhva awm chuan a nung rei thei lova,a thi thuai thin. A alh pui tur leh lin pui tur a awm erawh chuan nung tha takin a awm a, a chhawr tlak bawk thin a ni. Koh hranah pawh hian kan ve tel ve ringawt pawh khan midang kan chhem alh chang a ni lova, mahni ngei pawh kan nun phah deuh thin a nih hi mawle! Kan hriat ngai lohte tan, kan hriat thinte tan leh mahni tan ngei kohhran belh nachang hi kan hre tur ani.

Hnam nun atan : Mahni ram, khua leh venga a hlanga kan awmnaah chuan tlawmngai pawlte dingin hnam nun leh mimal, khawtlang nun atana pawimawh engkim kan inhrilhin kan inzirtir thei thin a, zirna lama infuihna leh pi pu nun chhawm zel tlak chungchang sawihona bakah sakhaw pawn lam thil tha tam tak kan inzirtir thin. Heng kohhran huang pawn lama kan tih theih tam tak kha kan mikhualna ramah chuan a lo theih vek ta lova, chhiatni thatni tlawmngaihna thil pawh kohhran(Fellowship)-in a fawmkem nual ta mai a ni. Chuvangin tunhmaa kohhran bel lutuk lo thalaite pawhin bengvar nan leh kan mihring tlawmngaihnate kohhran atanga neihbelh tum leh chhuah fo hi kan tih tur pawimawh tak a ni ta. Hna zawng mekte leh thawktu tur duhte pawhin kohhrana mi pangngai hnen atanga hriat hi belhchian a dawl fo. Nupui pasal zawn nan pawh a tha a, hmelhriat leh thiantha chhar nan kohhran hi hlu tak ani. Pathian thu leh kohhran thanhnan tawh reng reng an tar thlengin an chhe tak tak ngai lo.

Pianpui thiamna tih hmasawn nan : Pianpui thiamna leh finna `Talent’ kan tih ve mai thin hi tihpun loh chuan khawvel hmasawnna hian a hmet ral tho tho thin. Mihring pianpui leh thlarau lam pianpui tih ang zawng chuan sawi thui hman lo ta ila,tihpun hrim hrim hi chu kan mawhphurhna liau liau a ni. Mizote rilru-ah Thu leh Hla(thusawi leh zai) rawngbawlna a lian hle a; thu-ah hian a ziah leh chhiar aiin a sawi kan uar zawk ; hla sakah pawh hian rimawi hi kan dah bang thei lovang.

Thlarau hnathawh emaw hnam lam emaw a nih loh chuan lam pawh hi kan uar lutuk lo. Khawvel hmasawnna lo sang zelah thiam thil leh kan theih zawngte rawngbawl nana hman theih a tam ta hle mai. Rimawi chi hrang hrang a pungin kan hriat belh zel a,zai dan leh lam dan thar kan hmu zel a nih hi. Rap, Hip Hop, Sports lam leh Vai khuangbente thlengin a tangkai thei vek ta mai. Kohhran hian thalaite thiamthil hman tangkai dan leh tih punsak dan a hre thar ve ta zel a, talent an neih in hre lemlo te pawh phawrh chhuah sakin an tangkaipui hle zel a ni. Chuvangin thalaite zingah mahni thiam leh theih zawngte tih pun nan kohhran hi a tangkai satliah lova, kohhran tan hlei hlei hian a tha lehzual ani. Tichuan mahni tan leh kohhran chawh phur nan te bakah rawngbawlna rilru pu pawhin kan theih zawngte kohhranah kan pholangin kan tipung thei a ni.

Rawngbawlna zau zawk neih nan : Tha ve tawka inngaia midangte thatlohna hre riau, kohhran bel lem lo te ai chuan an thatlai huna kohhran bel thin leh kohhran bel chunga hma la thinte hi an rualpui rau rau ah pawh a thleng sang leh hlawhtling an ni thin. Kum za kal ta maia `Lu la hnam’ ni thin ho zingah pawh khawvel daidar hmasatute chu Pathian leh a kohhranho bel tlattute an nih kha. Tun thlengin a la ni zel a, a la ni zel dawn bawk ani.Kan Pathian hian a kohhran beltute leh an thlahte chu a chawisang zel dawn a nih hmel a, ama rawng bawl duhtute phei chu an ngaihtuah phak bak thlengin a hruai duh ang tih hi a chiang a ni. Kohhran belh hi khawvel zau zawka rawngbawlna kawngka zau leh tlo ber ani e.

Kan hnunga mite tan : Bible-ah ama rawngbawl duh lo ram leh hnam chu an boral tur thu chiang takin min hrilh a, kan awih emaw awihlo emaw hun kal tawh atangin a dikzia kan hre thei vek e. Pathian rawng kan bawl a, kohhrana kan theih ang tawk kan lo tih ve khan kan thlahte leh kan ram leh hnam kan lo chhanhim dawn a lo reng mai!Kan chhanhim chauh ni lovin kan tu leh fate tan kawng tha zawk kan hawng tel bawk a ni. Loh theih lohva kan hmangaihte tan kohhrana rawngbawl hi kan tihtur pawimawh tak ani.

Kan chhehvel a mite vangin : Kan inchei dan, tawng dan, kan inkawm/inkawp dan, eizawnna leh sum pai kan thawhchhuah dan, kan inngaihzawn dan leh nupui pasal kan inneih leh inthen dante thlengin kohhranah inzirtirna tha a awm thin.Kan chheh vela hnam dang leh sakhaw biate hmuh leh hriatah hian kan thang mawiin kan thangchhe thei hle a, kan Pathian hming kan tichhiain hnam kan timualpho thei thin. Chutiang mite vang chuan kan rinphak bakin hmututen min ngai nikhualo thei em em ani. A than chhiat chhung a reiin mi thinlungah a cham a ni mai lova, an sawi darh zel bawk si. A thang mawi zawnga kan awm erawh chuan kan rin phak bakin kan hriat ngailohte pawn min lo ngaisang daih thei nia! Hemi than chhiat leh that thuah hian naupang, pitar leh putarte ai chuan thalaite hian kan thawh hlawk em em a ni tih hriat a, than thatna hmun KOHHRAN bel a, kan mawhphurhna neih ang ang hlen hi a tha tak zet a ni. Min hmuh a, min hriat a, kan zinga tel an chak tawh chuan rawngbawl hna ropui tak kan lo thawk tawh a lo ni reng thin.

Thuawih leh hriatthiamna : Kohhrana hruaitute hi an hnaah chauh an buai lova, hna penhleh bakah tih tur neuh neuh leh puih ngai puihte hi an buaina dang langsar ni mahse mi zawng zawngin an hriat pui lem lo thung. Hman lo tak chunga an thu tihtlukte a that tawk loh chang a tam ang a, an tawngkam hman kan duhthusam a ni vek kher lovang. Chutiangah chuan member ten hriatthiamna thinlung nena kan en let a, thuawih nun kan neih hi a tulin a tha tak zet ani.

Tin, hruaitute pawhin mi chi hrang hrang, ze in pawlh an hruaiin an kilkawi ani tih an inhriat a, an thahnemngaih ang pawha in pe zo thei lo te rilru an tihah belh thei ani tih inhriat fo a tha hle bawk. Inphutsan lutuk hi mikhualna rama ngeiawm hlawh awlsamna ber pakhat ani fova, hmasawn tura infuih leh inpuih tlan erawh a hlu em em ani. Inhriatthiam tawnna leh thuawihna nen a indawr tawn, phunchiar aia thurawn inpek thin hi kohhrana thalaite hian kan zirin a taka tih hi kan mawhphurhna pakhat ani.

Siamthat mawhphurhna : Thlarau diklo dawng leh chawi vawng lutuk mite, hruaitu thalo hrim hrim vangte, thahnemngai leh duh thawh, rilru hmanhmawh luat vanga dai sual leh kohhran tih khawloh hi a awm fo. Kohhranah inremlo an awm chang a awm zeuh zeuh thin a, rilru hliam khawp a in tina an awm phei chuan a chhan sawi fak tur awm si lo hian kohhran hi a chau ngawih ngawih thei hial ani.Hetiangah hian thalaiten an thawh hlawk thei viau thin. Naupang zawk te tawng leh awmdan, thiltih leh hmalam hun tur ngaihtuahpui avanga thinrim inbengdai ta te ka hre nual tawh a, nu leh pa kalsual mai tur an faten an khalh dik pawh ka hmu tawh ani. A lehlamah thung chuan an fate inhmangaih leh inngaihzawn dan leh awm dan thalo leh diklo vanga nu leh pa hmingchhiaa zak leh hreawm ti em em, biak in pan ngam ta lo te pawh ka hre nual tawh bawk. Krista taksa peng khawi emaw lai (kohhran member) lo tih nat emaw a na lai lo tidam a, a chhelai lo siamthatu nih hi thalaite hian kan tih tur leh mawhphurhnaah ngai tlang thei ila, a va hlawk dawn em ve aw.

Kan awmna kohhran leh hmun, rawngbawl dan te a zirin mawhphurhna dang a awm teuh thei ang a, a hun leh mihring a zirin a danglam thei bawk ang. Pathian tih leh a rawngbawl hi kan mawhphurhna lian ber ani a, chu chu kohhran kaltlang deuh vek ani. Kan tihtur atana an puan leh chanvo chelh mai piah lamah hian mawhphurhna tam tak kan nei ani tih inhriat a, hriat belh zel hi finna pakhat ani awm asin. A pawimawh ber chu, thalaite hian kawng hrang hrangin kohhranah mawhphurhna kan nei tih inhriat leh hlen chhuah hi kan MAWHPHURHNA a ni.

- JL Liana


(Thalaite’n a vawihnih nan a Article inziahsiak an buatsaihna a lawmman PATHUMNA la tu a ni.. JL Liana kan lawmpui e.)

KOHHRANA THALAITE PAWIMAWHNA

Ṭawngkam sekibuhchhuak chhar lo leh mahni duhthu reng pawh sawifiah thiam lo tan chuan a tum ram fan pui theih loh a phang awm hle. Ziah lamah hnufual, chhiar lama tu chhing zo silo chu Kohhran a Thalaite pawimawhna tih ka phawk chhuak zo ve tak ang maw.

Kohhrana Thalaite pawimawhna em em chhan pakhat chu nakin lawka Kohhran khaipa/nu tur te kan nih vang a ni. Kohhran hi Krista taksa a ni a, chu ti a nih si chuan Thalaite Kohhrana kan Pawimawh viau chuan Isua Krista tan Thalaite kan lo pawimawh hle tihna a ni. DL Moody-a chuan “Miin Kohhran hi nu anga an en theih loh chuan Pathian hi pa angin an en thei lovang,” alo ti. Hmuhtheih loh tana kan pawimawhna kan tih lan theihna chu Kohhranah hian a ni. Thalaite kan pawimawhnate chu a hnuaia mi ang hian lo enfiah dawn i la. 

1. Kohhrana Thalaite Pawimawhna taimakna leh intodelh : Kohhran inrelbawlna kawngah John Calvin-a pawh khan “Hnathawh hi Pathian biakna a ni” a lo ti hial a ni. Hrisel pa ngai, chaw heh ve tak, hmui leh tui hre ve zet sit te hian kan thawh loh chuan Kohhran hmel kan ti balin min siamtu Pathian kan hmusit ang a ni. Taimak leh intodelh a ngaihna pakhat chu “Koh hran leh sakhua a lo zahawm theih nan a ni. Thalaite kan intodelh thatna chu Kohhrana buaina neuh neuh lung awi lohna, vuivaina, in itsikna, mi rel, sawichhiat, ngaihlohna laka in venna tha tak pakhat a ni. 

Kohhran hnatlan nikhuaah koh hran thil (hna) a a nih avanga ti/thawk tha peih lo, a ko tlanga lo thlir ve mai mai, thiante thawh zawha sawisel ching leh viau si; thawh lama taima vak si lo ei lama taima tak tak kan thahnem ta hle. Thalai ten an ni kohhran chu an chang kang, instrument an nei tha, an inpumkhat etc… kan ti thin, heng te hi a bul ber chu an intodelh vang ni in a lang. Thalaite kan intodelh loh chuan kohhranah hian a lang chhuak thin a chhan chu thalaite kohhrana kan lo pawimawh em vang a ni. Kohhrana tul thil thar leh tha a awmsa veng him tur leh a la awm lo sualchhuaktu tur chu thalaite hi kan ni. Chuvang chuan Thalaite hi Kohhran tan taima taka engkim ti turin leh intodelh turin kan pawimawh em em a ni. 

2. Thalaite hi Thlarau mi nih a pawimawh : Pathian thu hi kan ngaithla hnem in kan sawi hnem tawh avang hian ngaiah kan neih deuh ta ni in a lang. Thenkhat chuan pulpit atanga Pathian thu ngaihtlak reng ai chuan mahnia nunpui mai emaw, mahni a Bible study neih mai hi a hlawk zawk tih te hi kan ngaihdan a lo ni tan ta. Individualism hian min chim nasa tawh hle a ni, nakinah chuan inkhawm lo a mahnia Pathian pawl mai te pawh kan la awm ngei ang. 

Kum zabi 1-na hunte kan thlir chuan kei ni ang hian Biakin nei thei pawh an nih loh lain leh Sawrkarin in hmuhkhawm a phal loh lai hun ral tit lai pawh khan in (house)ah an in hmukhawma Pathian thu leh an tawn ram te in hrilhtawnin rinna chakna an neih theih nan fuihna thu an dawngsawng thin. Ni khat khatah chuan Missionary hna te, Pastor hnate, Evangelist hna te hi a la bo phiar ang mahse Pathian fak leh chawimawi (fellowship) hi chu vanram thlenga kan chhawm tur a ni tlat. 

Thalaite hi thlarau mi kan ni thei ve ang em nge pitar leh putar te ta bik? Ni thei tehreng mai tih hi a chhanna tawifel tak chu niin ka hria. Thlarau mi kan tih avanga englai pawh a Isua…Isua…Isua chu ka tan a van tha tak em tih kher hi a kawk lo a, Thlarau mi chuan Kohhran thil tih, hnatlang, inkhawm, meeting, thusawi/puan, a rinpuite nena Pathian biak ho, mi te tlin lohna lam aia tlinna hmu tam zawk, an tlin lohna sawisel lo a, chhawmdawl zawk tu, a hun hlu tak ai maha kohhran hun ngai hlu zawk etc… heng mi te hi thlarau mi kan ti thei awm e. 

Rau taka kohhran chawk phur tur hian pitar/putar tan a harsa; taksa lamah harsatna chi hrang hrang ten a lo tlak buak theih avang te in, chu vang chuan Thalaite bawk hi kohhran tinung leh ti phur tur chuan kan pawimawh a ni. Thlarau mi chuan Pathin Biakin hi a zah thin, zah lo tak leh ti bawrhbangtu chu thalaite bawk, thenkhatin Biakin ah kuhva kan chip ang nauh nauh a, thenkhatin sahdah/kuber/sweet kan hmuama, zialte pawh zu lut kan awm hial awm e, miten Pathian thu tih tak zet a an sawi laiin hmun dang dang a ngaihzawng/thiante an lo chat-a, mahni chauh in a nei ang mai in. Engvanga hetia awm leh chhia leh tha hriatna nei lo ang mai a kan nun Pathian Biakin a hmang nge kan nih tih chuan kan thlarau mi loh vang a ni ti i la a sual tam awm lo ve. Kohhran zahawm tur chuan Thalaite hian mawhphurhna pawi mawh tak kan nei. 

3. Thalai ten Zalenna hman thiam a pawimawh : Kan tun lai thalaiten mahni duhthlanna ngeiin kan inhmang khaw lo vel a, hun leh sum khawhral nuam kan ti hle mai. Ruih theih thil um tawk an awm reng bawk. Nu leh pa thu awih lo, Kristian nun leh hnam nun ze mawite phatsana tihmelhem kher lo chuan zalen thei lo hrim hian kan inngai niin a lang. Kan mi huat zawng sawisel te, chanhaite hmuhsit leh uirete zozai hi mimal zalenna avangin khap leh dem chi ni pawhin kan hre tawh nange? 

Pathian biak inkhawmnaah te pawh zalen ka ni; min khap tutur an awm lo tih avanga feng chhing ve ve kan tam, ban rek leh khup tak ngial pawh thleng lo thuamhnaw inbel kan ching ta hle mai, kan thawmhnaw inbel atang hian kan rilru zahve hi chu a hmuh tlang theih a chu rilru chu Pathian tana inbel ni loin khawvel tan kan in bel tihna a ni. Zalenna dik hriaa hum thiam tur chuan zalenna hman dan dik lote leh min phuar bet thei thilte laka fihlim a tul. 

4. Thalaite Kohhranah inpumkat a pawimawh : Inpumkhatna hi chuan mi pakhat aia tam inthurualna, indawh tawnna, inhriatthiamtawnna, inzahder tawnna leh intanpuitawnna neia khaw sakhona lam a kawk a ni. Chuvangin inpumkhatna chu thawhhona atanga lo piang leh awm thei chauh a ni kan ti thei awm e. Kan in zah tawn ang : Heta in zah tawn kan tih chu tlangval in rilru taka a ngaihzawng a zah lutuk avang a a be ngam lo, an tih anga inzahna nilo in, mimal tinte hlutna in hriat sak tawna inzahtawnna lam a ni. Mimal tinte theuh hian hlutna kan nei a, chu kan hlutna chu kan hmelchhiat leh that lam te, kan hausak leh pachhiat lam te, kan khawsakna hmun leh ram lam te, kan thiam san leh san loh lam tea innghat a ni lo va, Pathianin ama anpuia a siam mihringte kan nih vang zawk a ni. Chuvangin mimal tinte hi zah tlak kan ni vek a ni. Krista Isua pawh khan tumah a bawl (be chhawhchhi) ngai lo zah takin, damlo te, Kebaite, mitdelte, sorkar hruaitute etc…. zah takin a be vek. 

Hetiang ze duhawm hi kan ni tin nunah engtin nge kan lan chhuahtir ang? Kohhran thalai member te zing ah ze chi hrang hrang nei kan awm a, inkhawm peih deuh te, peih lem lo te, inkhawm ngai lo hrim hrim te, zu in thin te, in ve zeuh zeuh te, ler thak ve fe fe te, ler lem lo te, a thente phei chu kutkem nei deuh te kan awm thei a. Chu mai a la ni lo, natna kai chhawn theih HIV/AIDS vei te pawh kan awm thei. Sakhuana mit atang chuan inkhawm peih lo te, zu in thin te, ler thak deuh te hi mi tak enin kan en hlei thei lo va, tha deuha biak leh kawm tlakah pawh kan ngai lo thin niin a lang a. Anmahni ang a kan nun ve loh avangin hlu bikah kan inngai a, anniho hi hremhmun chaw ang lekin kan ngai deuh thin a lo ni mahna. Kan sawi tawh angin mi mal hlutna hi miziaah a innghat lo va, Pathian anpuia siam kan nihna zawk hi mi tin hlutna chhan chu a ni a. Hlu bikin i inngai suh ang u; mihring tehnaa keimahni aia fel lo zawk anga an lan mai avang khan tumah i hmusit lo ang u; keimahni aia a dinhmun hniam zawk nia kan rin avang ngawt khan kan thu zawm tir vek i tum lovang u. Kan Lal Isua tih dan i entawn ang u. Thalaite zingah mi fel leh fel lo awma kan inhriat a mifel lo kan en dan leh dawr dan kan tih danglam chhung chuan a inpumkhat theih tak tak lovang. Lal Isuan “Misualte lam tur a lo kal ka ni,” a tih chhan pawh a hun laia intifel leh tha intihovin sual nia an ngaihte an hmuhsit em avangin misual nia an ngaihte a hmangaih zia lantir nan he thu hi a sawi niin a lang a ni. Kan hawihhawm ang: Mimal pakhat leh pakhat inkarah hawihawmna a pawimawh hle a. Kan inngaihsakna kan tihlan te, tawngkam mawi leh tha kan hman te hi hawihawmna kan tih chu a ni mai a. Member tin tan a pawimawh rualin hotu chan chang deuhte tan a pawimawh lehzual. Hotua kan thlan leh ruatten ngaihsak bik leh tlawn bik an neih a, biak that bik an neih chuan tawngkam tha dawng pha lote tan chutiang mite hruaina hnuaia awm harsa kan ti thuai thin. Chuvangin kan indawrtawnnaah tawngkam mawi leh hawihhawm, chetze mawi leh tha hmanga kan inngaihsak a pawimawh hle a ni. Mi tu te pawh kan dawr in “Khawngaih takin (Please)” tih te, “Min lo hrethiam lawk (Excuse me)” tih te, “Ka lawm e (Thank You)” tih te hi kan hman mawlh mawlh pawh a hek ve chuang lo a ni a, a dawngtu tan lawmawm tak a ni tih hi i chhinchhiah reng ang u. 

Thalaite kan inpumkhat theih loh chuan Kohhran pui lam a nghawng a chuan department hrang hrang tanpui kan lo ngai a chutia a thalai ber kan inpumkhat loh chuan kohhran chuan than chhoh lam aiin hniam lam a lo pan thin a ni. Thalaite Kohhrana kan inpumkhat nan chuan kohhran chu engkimah hma a sawnin Kohhran a lo hring dup mai dawn a ni. Chuvang chuan Thalaite hi Kohhranah hian in pumkhat tur hian kan pawimawh em em a ni. 

TLANGKAWMNA 
A chunga ka tarlan taimakna leh intodelh, thlarau mi, zalenna, leh inpumkhatna - hengte hian Kohhrana Thalaite pawimawh zia a tilang a, Thalaiten heng zawng zawng hi neilo/thalaiteah awm ta lo ang se hun rei lo te ah thalaite avangin kan rinna, sakhua, Isua hmel kan ti bawlhhlawh anga, kan ti thamral mai dawn tihna a ni. Amaherawhchu thalaiten vawng tha in leh kan rilruah tuh tlat ta ila tun a lo chhe tawhte pawh a siamtha thei a ni. Khing zawng zawng khi Chanchin Tha puan darh hna, Pathian rawngbawlna a lo ni vek a ni. 
“Nang zawng engkimah inthunun la, tuar fan fan rawh; Chanchin Tha hril hna hi thawk zel la, I rawngbawl hna kha hlen rawh.” 
(II Timothea 4: 5) 


- F. Zuala